Đợt mưa lũ 'chưa từng thấy' ở miền Trung sẽ trở thành 'bình thường mới' trong tương lai

P.V: Thưa ông, đợt mưa lũ kéo dài nhiều ngày nay ở miền Trung đã khiến hơn 130 người chết và mất tích, nhiều ý kiến cho rằng, “đây là những đợt mưa lớn chưa từng thấy”, ông có thể đánh giá về đợt lũ năm nay?

Nguyên nhân gây mưa rất to ở Bắc Trung Bộ nói chung và Nghệ An, Hà Tĩnh nói riêng trong 1 tuần trở lại đây do chịu ảnh hưởng hình thế gây mưa lớn điển hình. Đó là tổ hợp của dải hội tụ với bão/áp thấp nhiệt đới (ATNĐ) kết hợp không khí lạnh và địa hình chắn gió Đông Bắc của khu vực nên đã gây ra một đợt mưa rất to và đặc biệt to ở tỉnh Hà Tĩnh. Cụ thể, chỉ trong gần 2 tuần, miền Trung đón liên tiếp 2 đợt không khí lạnh. Ngoài ra, sườn phía Đông của dãy Trường Sơn cũng đón một luồng gió mùa Đông Bắc đem hơi ẩm từ trên cao lục địa vào đất liền.

Đây là 2 hình thái thời tiết rất điển hình gây ra mưa lớn cho Trung Bộ hàng năm. Năm nay, các hình thái này xuất hiện cùng lúc, dồn dập, tạo thành một tổ hợp thời tiết cực đoan khiến mưa lũ xuất hiện với lượng lớn và kéo dài nhiều ngày. Lượng mưa đo được từ ngày 16/10 đến 13h ngày 20/10 tại Nghệ An phổ biến 150 - 350mm, có nơi cao hơn như TV (thủy văn) Chợ Tràng 483mm, KT (khí tượng) Vinh 482mm, TV Con Cuông  388mm; tại Hà Tĩnh phổ biến từ 500 - 800mm, có nơi cao hơn như: KT Hà Tĩnh 1401mm (lượng mưa đạt 820mm/24h, đạt kỷ lục mưa ở Bắc Trung Bộ), TV Thạch Đồng 1.204mm, TV Cẩm Nhượng 996mm...

Mưa lũ lịch sử trong những ngày qua gây thiệt hại không nhỏ với miền Trung. Ảnh: Hồng Lĩnh

Trong 20 ngày đầu tháng 10, các tỉnh từ Hà Tĩnh đến Quảng Ngãi ghi nhận lượng mưa phổ biến 1.000 - 2.000 mm, có nơi mưa đến 2.000 - 3.000 mm. Số liệu này cao gấp 3-5 lần so với lượng mưa trung bình nhiều năm cùng thời kỳ.

P.V: Thời gian tới, thời tiết ở Nghệ An nói riêng và miền Trung nói chung sẽ như thế nào, thưa ông?

Hiện nay, trên Biển Đông đang có cơn bão số 8 (có tên quốc tế là Saudel). Sáng 25/10, bão đang cách đất liền các tỉnh từ Hà Tĩnh đến Quảng Trị khoảng 260 km về phía Đông. Sức gió mạnh nhất vùng gần tâm bão mạnh cấp 8-9 (60-90km/giờ), giật cấp 11. Bán kính gió mạnh từ cấp 6, giật từ cấp 8 trở lên khoảng 140km tính từ tâm bão.

Dự báo trong 24 giờ tới, bão di chuyển theo hướng Tây, mỗi giờ đi được  15-20km, đi vào đất liền các tỉnh từ Hà Tĩnh đến Quảng Trị và suy yếu dần thành áp thấp nhiệt đới, sau đó là một vùng áp thấp. Đến 7h ngày 26/10, vị trí trung tâm vùng áp thấp ở vào khoảng 17,5 độ Vĩ Bắc; 105,2 độ Kinh Đông, trên khu vực Nam Lào.

Dự báo từ nay cho tới hết năm 2020, trên khu vực Biển Đông còn có khả năng xuất hiện khoảng 4-6 cơn bão và áp thấp nhiệt đới, trong đó có khoảng 2-4 cơn ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền nước ta, tập trung nhiều ở khu vực Trung Bộ và phía Nam. Vì vậy, cần đề phòng các đợt mưa lớn dồn dập và kéo dài ở khu vực miền Trung trong nửa cuối tháng 10 và tháng 11/2020, ở khu vực Bắc Trung Bộ.

P.V: Các chuyên gia quốc tế cho rằng lũ lụt ở miền Trung là hậu quả của hình thái thời tiết phức tạp, có thể trở thành "bình thường mới" trong tương lai. Khi mực nước biển dâng và tiến sâu vào đất liền, nước lũ sẽ dâng cao hơn so với trước đây. Và Việt Nam đang hứng chịu những tác động thời tiết tồi tệ nhất thế giới. Ông có thể cho biết quan điểm của ông về những nhận định này?

Tôi nhất trí với các nhận định của chuyên gia quốc tế về lũ lụt ở miền Trung là hậu quả của hình thái thời tiết phức tạp, có thể trở thành "bình thường mới" trong tương lai. Dưới tác động của biến đổi khí hậusẽ làm mực nước biển dâng lên làm cho nước lũ sẽ khó thoát ra biển và lũ dâng cao hơn với trước đây. Hơn nữa dưới tác động của biến đổi khí hậu sẽ làm gia tăng các hiện tượng khí tượng thủy văn nguy hiểm như: bão, áp thấp nhiệt đới, mưa lớn, lũ, lũ quét… Đặc biệt làm gia tăng các cơn bão có cường độ lớn, mưa lớn với cường độ lớn như tôi đã nói ở trên.

Để giảm thiểu thiệt hại về người và tải sản, cơ quan chức năng cũng như người dân cần thường xuyên theo dõi, liên tục cập nhật các bản tin dự báo, cảnh báo các loại thiên tai để có biện pháp phòng, chống thích hợp. Như có quy hoạch, thiết kế công trình phù hợp; có biện pháp chỉ đạo phòng, tránh kịp thời và hiệu quả. Các lựa chọn gồm xây tường chắn, tìm khu tái định cư cho người dân hoặc tìm sinh kế mới cho họ, quy hoạch lại khu vực nông thôn và thành thị.

Đồng thời nâng cao công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho công đồng về phòng, tránh thiên tai để người dân chủ động phòng, tránh thiên tai. Biến đổi khí hậu có thể ảnh hưởng đến các đặc điểm của mưa và bão, do đó những kinh nghiệm trước đây có thể không còn hữu ích trong những thập kỷ tới. Mà cần có phản ứng sáng tạo để các nước khác có thể coi như bài học kinh nghiệm, nếu không sẽ phải hứng chịu các thảm họa lũ lụt liên tiếp trong tương lai.