Từ năm 1984, Quân khu 4 đã lần lượt thành lập 6 đội quy tập hài cốt liệt sĩ quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam hy sinh trên địa bàn 9 tỉnh của nước bạn Lào. Đến nay, các đội quy tập đã tìm kiếm, cất bốc và đưa về an táng tại các nghĩa trang liệt sĩ được 21.486 bộ hài cốt liệt sĩ, trong đó riêng Đội quy tập Nghệ An đã cất bốc được 10.296 bộ.
24 năm qua, để hoàn thành được một khối lượng công việc lớn lao và thiêng liêng đó, Đội quy tập đã phải trải qua rất nhiều khó khăn gian khổ và cả những hy sinh, mất mát...!
Do khí hậu ở nước bạn Lào rất khắc nghiệt (6 tháng mưa xối xả, 6 tháng nắng khốc liệt) nên mỗi năm, những người lính quy tập chỉ có bảy tháng để đi tìm mộ vào mùa khô (từ tháng mười một năm trước đến hết tháng 5 năm sau). Đợt này không tìm được mộ thì phải đánh dấu để đợt sau trở lại tìm cho được. Hành trang của các anh là tấm bản đồ khu vực, máy đo tọa độ, la bàn định hướng, danh sách các liệt sĩ do các đơn vị chiến đấu cũ cung cấp, súng tiểu liên AK, đạn, lương khô, biđông nước, cuốc, xẻng, tăng võng và nhang, vải... Tất cả khoảng 25kg nằm gọn trên vai, đủ tác chiến hàng tuần lễ mỗi đợt vào sâu trong rừng.
Mỗi chuyến đi của đội là những chuỗi ngày dài gian nan, vất vả. Hầu hết các phần mộ liệt sỹ đều nằm ở vùng sâu, vùng xa, địa hình hiểm trở. Nhiều vùng phỉ còn chiếm giữ và hoạt động ráo riết, có khi phải bốc mộ ngay dưới tầm súng phỉ. Nhiều khu mộ nằm ở vùng căn cứ địa năm xưa, nơi còn nhiều bom mìn sót lại. Mặt khác, các khu vực này đến nay cây rừng đã phủ kín, đội quy tập phải tập trung toàn lực đốt hàng ngàn mét vuông cây rừng, chờ khô dọn sạch mới phát hiện được các phần mộ. Thậm chí có các khu mộ tre rừng đã mọc phủ trùm lên vài ba chục mét vuông dày đặc, phải đào hầm ếch luồn dưới tre để lấy mộ. Bên cạnh đó, sơ đồ, mộ chí bàn giao của các đơn vị do vẽ bằng tay nên sai lệch nhiều so với bản đồ in và địa lý thực tại. Hơn nữa, số người biết được các nghĩa trang liệt sĩ năm xưa còn rất ít nên khó khăn trong việc giúp đội dẫn đường trong quá trình tìm kiếm. Một trong những khó khăn đặc biệt mà đội quy tập thường gặp là việc xử lí những ngôi mộ chưa phân hủy và nguồn nước để rửa sau khi bốc xếp xong các thi hài liệt sĩ.
Cứ như thế, mỗi mùa khô, cán bộ chiến sĩ Đoàn quy tập trung bình phải đi bộ, trèo đèo, vượt dốc, lội suối, gần 2.200 km, cùng ăn ngủ với liệt sĩ 180 ngày đêm, có lúc phải cõng trên lưng 7- 10 bộ hài cốt, lại vừa cáng thêm đồng đội của mình bị sốt rét đi 3 ngày đường mới đến vị trí tập kết. Thượng tá Hồ Trọng Bình - Đội trưởng Đội quy tập Nghệ An cho biết: "Nếu không vì cái tâm, vì tấm lòng với những người đã ngã xuống thì không thể làm lính quy tập được. Tiêu chuẩn số một của lính quy tập là ai cũng phải ý thức được: lớp đàn anh đã hy sinh, còn mình là người lính hậu sinh phải đi tìm bằng được và đưa họ về với quê nhà!"
Để tạo điều kiện cho lực lượng tìm kiếm, cất bốc, di chuyển hài cốt liệt sỹ về nước đạt kết quả tốt, mỗi năm Ban công tác đặc biệt của tỉnh ta tổ chức 2 đợt sang trực tiếp làm việc với Bạn để trao đổi, rút kinh nghiệm, ký kết văn bản và tiếp nhận hài cốt, phối hợp với Bạn tổ chức lễ cầu siêu theo phong tục tập quán của các bộ tộc Lào trước lúc di chuyển hài cốt liệt sỹ về nước. Song song với nhiệm vụ quy tập mộ liệt sỹ, cán bộ chiến sỹ đội quy tập còn được giao thêm nhiệm vụ xây dựng cơ sở và vận động quần chúng nhân dân bạn. Đội quy tập đã quán triệt cho mình thực hiện 3 cùng (cùng ăn, cùng ở, cùng làm) để nhanh chóng hòa nhập, nắm bắt sâu sát và giúp đỡ nhân dân các bộ tộc Lào trong sản xuất và bảo vệ an ninh chính trị. Những việc làm thiết thực đó không chỉ giúp bạn giữ ổn định cuộc sống, phát triển kinh tế xã hội mà còn làm cho nhân dân Bạn thấy được việc tìm kiếm, cất bốc hài cốt liệt sỹ là trách nhiệm của nhân dân các bộ tộc Lào và tạo điều kiện giúp đỡ cho đội quy tập thực hiện công việc tốt hơn.
24 năm qua, số lượng gần một nửa trong tổng số hài cốt liệt sỹ mà các đội trực thuộc Quân khu 4 quy tập được đã nói lên những nỗ lực không biết mệt mỏi của Đội quy tập Nghệ An. Đội đã được phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang trong thời kỳ mới. Nhưng ít ai biết rằng trong 24 năm qua, Đội quy tập đã có 9 đồng chí hy sinh, hàng chục đồng chí bị thương và mắc các bệnh hiểm nghèo như ung thư phổi, ung thư gan, hỏng thận, mù mắt... Dù vậy, vì tình cảm thiêng liêng và trách nhiệm cao cả với hơn 2.600 đồng đội còn nằm lại trên đất bạn Lào, các anh lại tiếp tục lên đường, lăn lộn với những mùa khô nắng cháy bên những cánh rừng già để sớm đưa hài cốt liệt sĩ quân tình nguyện về đất mẹ.
Minh Quân