Đặng Thai Mai (1902 - 1984) là nhà phê bình văn hc, nhà văn tên tui. Ông sinh ra trong mt gia đình Nho hc yêu nước làng Lương Đin (nay là xã Thanh Xuân), huyn Thanh Chương, tnh Ngh An.

Thân ph ca ông là Đặng Nguyên Cn, đỗ phó bng, tham gia phong trào Duy Tân cùng vi Phan Bi Châu, Phan Châu Trinh, Ngô Đức Kế, Hunh Thúc Kháng, b thc dân Pháp bt, đày đi Côn Đảo. Đặng Thai Mai là người gii ch Hán, ch Pháp. Ông đã hai ln b thc dân Pháp bt, đó là năm 1929 khi đảng Tân Vit tan v (Đặng Thai Mai tham gia đảng này năm 1925) và năm 1930 khi ông tham gia phong trào "Cu tế đỏ" Huế (ông b cm tù 3 năm, t 1930 đến 1932).


767007_small_64544.jpgGS Đặng Thai Mai (1902 - 1984). Ảnh T.H sưu tầm.
Nhng năm Mt trn dân ch (1936 - 1939), ông bt đầu tham gia hot động văn hoá, viết báo và mt s truyn ngn bng tiếng Pháp nêu gương mt s đồng chí cách mng bui đầu. Năm 1944, ông cho ra mt công trình Văn hc khái lun - mt công trình quan trng trong s nghip văn hóa, văn hc ca tác gi, trình bày h thng các vn đề lí lun hin đại như: đin hình - cá tính, ni dung - hình thc, truyn thng - hin đại. K t đó, công trình văn hc ca ông ngày mt nhiu thêm.

Có th k: L Tn (1944), Tp văn Trung Quc (1944). Cũng xin nói thêm rng, bng hai công trình đó, cùng vi các bn dch kch Lôi Vũ, Nht xut ca Tào Ngu, Đặng Thai Mai là người có công gii thiu văn hc Trung Quc hin đại vào Vit Nam.


Sau cách mng tháng Tám, Đặng Thai Mai ging dy bc đại hc và nghiên cu phê bình văn hc. Ông đã kinh qua nhiu cương v quan trng như: B trưởng b Giáo dc, U viên Ban d tho hiến pháp (năm 1946), Hi trưởng hi Văn hoá Vit Nam (1948 - 1949), Giám đốc Trường ĐH Văn khoa Liên khu IV (1950), ch nhim Khoa Văn Trường ĐH Tng hp Hà Ni, Ch tch Hi Liên hip văn hc ngh thut Vit Nam, Hiu trưởng kiêm ch nhim Trường ĐH SP Hà Ni, Vin trưởng vin Văn hc đầu tiên, t năm 1959.

Các công trình ca ông giai đon sau cách mng có th k: Ch nghĩa nhân văn dưới thi k văn hoá Phc Hưng (1949), Ging văn Chinh ph ngâm (1950), Triết hc khái lun (1958), Văn thơ Phan Bi Châu (1958), Văn thơ cách mng Vit Nam đầu thế k XX (1964), Trên đường hc tp và nghiên cu (tp 1 (1959), tp 2 (1969), tp 3 (1970)), Đặng Thai Mai - tác phm (tp 1 (1978), tp 2 (1984))...


Vi nhng đóng góp to ln, Đặng Thai Mai vinh d được nhn Huân chương H Chí Minh năm 1982 và nhn Gii thưởng H Chí Minh v văn hc - ngh thut (đợt 1) năm 1996.


Đặ
ng Thai Mai lp gia đình vi bà H Th Toan - mt ph n thun phác, đôn hu. Bà sinh ra trong mt gia đình khoa c xã Qunh Đôi, huyn Qunh Lưu. Bà không phi là mu ph n "hc cao biết rng", bà đứng sau chng con, lng l gánh ly nhng khó khăn thường nht. Vi s uyên bác ca người cha và s hn hu ca người m, Đặng Thai Mai và H Th Toan đã hình thành cho nhng người con các phm cht tt đẹp. Năm người con gái và mt người con trai, đến nay, đều là nhng trí thc có nhiu đóng góp cho đất nước.


Con gái đầu, GS Đặng Bích Hà, nhà nghiên cu S hc. Bà là v ca đại tướng Võ Nguyên Giáp.


Đặ
ng Th Hnh, Đặng Anh Đào, Đặng Thanh Lê là ba nhà nghiên cu Văn hc có tên tui. PGS - TS. Đặng Th Hnh là chuyên gia v văn hc Pháp. Bà là tác gi ca các công trình: Victo Huygo - Tiu s danh nhân, Tuyn tp văn hc Pháp thế k XX... PGS-TS. Đặng Anh Đào cũng là mt chuyên gia Văn hc Pháp. Bà là tác gi, đồng tác gi ca các công trình: Lch s văn hc Phương Tây, Tài năng và người thưởng thc, Đổi mi ngh thut phương Tây hin đại... Bà còn là mt dch gi uy tín và tên tui. GS. Đặng Thanh Lê li là người am hiu Văn hc Vit Nam. Bng tài năng và cái nhìn mi, bà đã viết các công trình ni tiếng: Truyn Kiu và th loi truyn Nôm, Ging văn Truyn Kiu, Lch s văn hc Vit Nam na cui thế k XVIII đầu thế k XIX.


Con trai ca GS Đặng Thai Mai - NGƯT, KTS Đặng Thai Hoàng không ch như các ch mình, có nhiu đóng góp cho s nghip "trng người" (là ging viên khoa Kiến trúc, Trường ĐH Xây dng Hà Ni) mà còn là mt nhà khoa hc danh tiếng. Ông đã viết khong hơn 20 đầu sách v ngh thut kiến trúc, nhiu cun sách dch và các bài báo khoa hc. Cô gái út PGS. TS Đặng Xuyến Như li tìm mt con đường đi riêng. Bà b nhiu công sc nghiên cu sinh hc. Hin nay bà đang công tác ti Vin ng dng công ngh.


Nguyễn Mạnh Hà