Nơi thung lũng núi rừng, khi bản làng còn chìm đắm trong sương mai giá lạnh, đó đây các em học trò người dân tộc Ơ đu, đứa choàng khăn, mang áo ấm, đứa được bố mẹ địu sau lưng đến trường ở bản Văng Môn (Nga My, huyện Tương Dương) để học chữ. Tổng số học sinh của cả dân tộc này hiện chưa đầy 50 em. 
Khi trò không biết tiếng Việt
Lâu nay đồng bào dân tộc Ơ đu rất ít người đi học chữ. Cả tộc người này hiện không có ai có trình độ ĐH, có hai người hiện đang theo học Trung cấp y và Công nghệ thông tin là có trình độ học vấn cao nhất. Cuộc sống của họ lâu nay luôn bám với núi rừng, các con khe, con suối nhỏ, biệt lập với những sinh hoạt bên ngoài trung tâm huyện Tương Dương. Bản làng nằm rải rác dọc đôi bờ Nậm Nơn (thuộc lưu vực lòng hồ thuỷ điện Bản Vẽ). Để bảo tồn dân tộc ít người này, Dự án Tái định cư cho người Ơ đu đã được thực hiện tại bản Văng Môn thuộc xã Nga My (vùng đất được mệnh danh là "miền rét sương", vì bốn mùa đều có sương giá lạnh). Trường Mầm non bản Văng Môn chỉ dành riêng cho con em đồng bào dân tộc Ơ đu theo học, cả trường chỉ có một lớp với 16 học sinh, 2 cô giáo chăm sóc. Trường được xây dựng theo chương trình Dự án tái định cư đồng bào Ơ đu. Quan sát trong phòng học của các em, tôi thấy chẳng có đồ chơi hay đồ dùng gì giá trị. Cô giáo Lô Thị Xin -quê ở huyện Con Cuông lên đây "gieo chữ" tâm sự: "Sau khi ra trường Xin lên "miền rét sương" này dạy học đã 6 năm nay, trước đây chủ yếu dạy cho các em học trò mầm non người dân tộc Thái ở trường trung tâm của xã Nga My. Dịp hè vừa qua, Trường Mầm non của bản Văng Môn được thành lập, Xin xung phong về đây dạy học cho các em dân tộc Ơ đu. Chồng Xin là bộ đội ở xa, con nhỏ đầu lòng phải gửi ông bà ngoại, cứ vài tuần Xin lại bắt xe ôm về Con Cuông thăm con một lần".
Buổi đầu không nói hết khó khăn! Để các cháu được đến trường, đến lớp, cô giáo phải đi tuyên truyền, vận động từng nhà một, vận động mãi mới được 16 em tới trường. Nhưng oái oăm thay, cô trò không biết tiếng nhau. Tất cả những trò nhỏ này đều chỉ biết giao tiếp bằng tiếng Thái hoặc Khơ mú, trong khi dạy học cô phải dùng tiếng Việt phổ thông. Cái khó nữa là tâm lý của phụ huynh học sinh người Ơ đu không mấy ai mặn mà đối với việc học của con cái, phần lớn họ có thói quen như những ngày còn ở trong khe, trong suối là thả con trẻ lăn lóc.
Cô giáo Lô Thị Xin bao lần phải hy sinh những đồng tiền lương ít ỏi của mình để mua sẵn ít gạo để nấu cơm, cháo phòng lúc các cháu đói cho các cháu ăn.
Điều đáng biểu dương là từ buổi ban đầu các cháu học sinh Mầm non người dân tộc Ơ đu hầu như không biết tiếng Việt, thế nhưng gần học kỳ theo học, cô giáo Lô Thị Xin cùng với cô giáo Lương Thị Quỳnh Thi - người dân tộc Thái, quê ở xã Yên Na-Tương Dương đã dạy cho các cháu bắt đầu nói được tiếng Việt phổ thông. Các cháu còn hát thuộc lòng nhiều bài hát như bài: "Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng", "Chú voi con ở bản Đôn", "Bé lên ba"...Một số cháu nay đã biết kể chuyện cổ tích bằng tiếng Việt. Mặc dù đang ở tuổi mầm non nhưng các cháu bắt đầu biết viết từng chữ cái của tiếng Việt.
Ghép lớp để học bài
Tạm rời lớp học Mầm non, chúng tôi tới thăm Trường tiểu học Văng Môn. Đây cũng là ngôi trường mới xây khang trang, ngói mới đỏ tươi, nằm kề bên trường Mầm non. Xa xa, chúng tôi đã nghe tiếng các em học trò Ơ đu tập đánh vần bi bô. Thấy khách lạ vào, hàng chục đôi mắt tròn xoe nhìn theo. Trường tiểu học Văng Môn có 5 khối lớp, nhưng tổng số học sinh chưa đầy 40 em. Đầu học kỳ I của khoá học (2006-2007) có 3 giáo viên gồm: thầy giáo Bắc, thầy giáo Lầm -quê ở Tương Dương và cô giáo Nga -quê ở Nam Đàn, được phân về đây dạy mỗi ngày một buổi. Để thuận lợi trong việc dạy học, các thầy cô phải tổ chức dạy lớp ghép. Khi chúng tôi có mặt, chứng kiến một phòng học phải ghép 3 khối lớp, mỗi khối dành riêng một tấm bảng gắn trên tường xây. Thầy giáo Bắc cho biết: Học lớp ghép gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng dạy và học, nhưng vì thiếu phòng học, thiếu giáo viên, ít học trò... nên buộc các thầy cô phải tổ chức dạy và học như thế. Cô giáo Nga -phụ trách giảng dạy khối 4 có chút than phiền: Có một số học sinh gần hết cấp 1 rồi mà đánh vần vẫn chưa chuẩn, thậm chí chữ viết tiếng Việt còn biết rất ít, nhiều học sinh không có sách vở để học bài. Một buổi đi học, buổi còn lại các em đứa thì chăn bò, đứa vào rừng, đứa lên nương... phải làm đủ thứ việc để phụ giúp gia đình. Một số em bỏ học, các thầy cô phải đội mưa, đội gió đến từng gia đình vận động mãi các em mới chịu quay trở lại lớp.
Bây giờ đồng bào Ơ đu ra nơi ở mới, trường lớp được xây dựng khang trang, giáo viên dạy giỏi của huyện được điều về, đường sá đi lại thuận tiện, số học sinh Mầm non và cấp Tiểu học được học ngay tại bản, học sinh cấp 2 học ở trung tâm của xã cách bản làng Văng Môn không bao xa... nhưng việc học chữ của con em người Ơ đu kể ra cũng đang lắm gian nan! Được biết, sắp tới Văng Môn còn được mở thêm các lớp học tiếng Ơ đu giống như lớp "bình dân học vụ" cho đồng bào biết được chính tiếng mẹ đẻ của mình. Hiện nay dân số đồng bào Ơ đu không còn nhiều; chưa đầy 350 người/73 hộ dân. Để bảo tồn văn hoá của dân tộc này, việc học chữ tiếng Việt, học tiếng Ơ đu là hết sức cần thiết đối với mỗi người con của dân tộc họ.