Tối 29/11, tại TP Vinh sẽ diễn ra lễ ra mắt sách "Năm xưa tỉnh Nghệ thành Vinh". Ra mắt đúng dịp Nghệ An đang chuẩn bị tổ chức Lễ kỷ niệm 990 năm Danh xưng Nghệ An (1030 - 2020) và đón nhận Bằng Di tích Quốc gia Đặc biệt đình Hoành Sơn, cuốn sách như một món quà ý nghĩa.
Cuốn sách bao gồm những hình ảnh, nội dung của Nghệ An và TP Vinh từ cuối thế kỷ XIX, đến đầu thế kỷ XX do tác giả Phạm Xuân Cần sưu tầm, xác minh và giới thiệu, Nhà xuất bản Nghệ An ấn hành.
Trong 63 tỉnh, thành phố của Việt Nam hiện nay, Nghệ An là một tỉnh có diện tích lớn nhất và dân số đứng thứ 4 của cả nước. Nghệ An với lịch sử lâu đời, có thiên nhiên phong phú, đa dạng như một Việt Nam thu nhỏ.
Là thủ phủ của Nghệ An, Vinh cũng là một đô thị ra đời và phát triển khá sớm trong lịch sử đô thị Việt Nam thời cận đại. Thế nhưng, thời gian, thiên tai, chiến tranh cùng với những biến cố của lịch sử đã hầu như xóa hết các dấu vết của quá khứ trên dưới 1 thế kỷ trước.
Trong những năm gần đây, có nhiều công trình nghiên cứu lịch sử, địa chí của tỉnh, huyện, xã và các ngành đã có nhiều cố gắng để ghi lại các sự kiện về đất và người nơi đây để bảo tồn và phát triển những giá trị lịch sử, văn hóa. Tuy nhiên, dù cố gắng đến mấy thì văn tự vẫn không thay thế được các hình ảnh trực quan. Chính vì vậy, được nhìn lại và chiêm ngưỡng những hình ảnh lâu nay chỉ có trong ký tự, còn trong ký ức của những bậc cao niên là một nhu cầu thành thiện của mỗi con người.
Bố cục nội dung của cuốn sách được trình bày theo 6 nhóm vấn đề (Đất nước - Con người; Các công trình văn hóa - Tín ngưỡng; Chính trị; Kinh tế; Đô thị; Văn hóa - Xã hội), dù chưa đầy đủ nhưng rất cơ bản. Người đọc, người xem sẽ bước đầu hình dung được về cảnh sắc thiên nhiên, đất nước, con người, các di sản văn hóa, các hoạt động chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội Nghệ An và đô thị Vinh từ cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Trong hàng trăm bức ảnh kèm theo xác minh, chú thích từ nhiều nguồn tài liệu, có những bức ảnh xưa nhất chụp năm 1890, cách đây đã 130 năm.
Trong phần I (Đất - Người), rất nhiều bức ảnh ghi lại một cách trung thực về miền Tây Nghệ An như Mường Xén, Mường Típ ( Kỳ Sơn), Đò Ham (Quỳ Châu) của đồng bào dân tộc Mông, Thái, Thổ... với các guồng nước, cọn nước, những trang phục của đồng bào, nhảy sạp, những quan tài đóng sẵn để dưới nhà sàn của người Thái, những người thợ săn, các đoàn thám hiểm người Pháp năm 1897...
Đến phần III (Chính trị) với nhiều bức ảnh vô cùng giá trị ghi lại cảnh vua Bảo Đại về Vinh năm 1932 cùng với Toàn quyền Đông Dương, Công sứ Pháp, tổng đốc Nghệ An, các quan Tây, quan triều Nguyễn, lính khố xanh, khố đỏ, chiếc máy bay đã bắn súng và ném tạc đạn đàn áp phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, các công sở như Dinh Công sứ, Tòa án Dân sự, Trại lính Trường Thi, Trại Giám binh Bến Thủy, Sân bay Trường Thi, huyện đường Nam Đàn, ga Vinh...
Ở phần IV (Kinh tế), là rất nhiều hình ảnh vẫn còn trong ký ức người dân Nghệ như Nhà máy xe lửa Trường Thi, Nhà máy điện Bến Thủy, Nhà máy diêm Bến Thủy, cảng Bến Thủy, ga Bến Thủy, cầu gỗ Bến Thủy; vết tích xưa để lại như các công trình đại thủy nông Bắc Nghệ An, Bara Đô Lương, Nam Đàn, Bến Thủy; đập nước Nghi Lộc, Thanh Thủy (Nam Đàn), Thái Sơn (Đô Lương); Đường sắt Hà Nội - Vinh; Chợ Vinh, Hiệu vàng Phú Nguyên và các doanh nhân nổi tiếng như Phú Nguyên, Nguyễn Đức Tư, Vương Đình Châu...
Phần V (Đô thị) với nhiều hình ảnh về cảnh quan, cấu trúc đô thị Vinh những thập niên đầu của thế kỷ XX như Phố Khách (nay là đường Cao Thắng chạy từ ngã tư chợ Vinh); phố Hàng Gạo (nay là đường Lê Huân); bến Cửa Tiền; Vườn hoa Bưu điện; ga Vinh; Khách sạn Ga; Cột đèn ngã ba Bến Thủy... và hình ảnh của xe kéo tay, xe ngựa, xe hơi lưu thông ở đô thị Vinh thời ấy. Có cả những tấm ảnh có một không hai chụp Sân bay Trường Thi đón phi công bay vòng quanh thế giới.
Phần VI (Văn hóa - Xã hội), nổi bật với nhiều bức ảnh quý chụp sơ đồ của Trường Quốc học Vinh, Trường Tiểu học Pháp - Việt, Trường nữ sinh Nguyễn Trường Tộ, các trường tư thục Khuất Như Khôi, Thuận An, Lễ Văn, Chính Hóa, các trường Tiểu học ở Yên Thành, các hoạt động của thầy trò, trường lớp, học bạ, các khóa học sinh với các trang phục cách đây gần 1 thế kỷ. Các cơ sở y tế như Bệnh viện Vinh khu vực dành cho người bản xứ và cả khu vực dành cho người Âu, Trạm Y tế Cầu Giát...
Nhiều hoạt động thể thao với các đội bóng đá của Trường Quốc học Vinh, cúp vô địch, giải đua xe đạp.
Về phương diện báo chí, ở khu vực Thanh - Nghệ - Tĩnh bấy giờ có 16 tờ báo từng xuất bản, trong đó tờ báo “Thanh Nghệ Tĩnh tân văn” được ra đời sớm nhất vào tháng 7/1930.
Cuốn sách này được một số người nghiên cứu lịch sử ở Nghệ An đánh giá cao bởi giá trị của thông tin, bởi sự đam mê nghiên cứu, khảo cứu, tìm tòi và trách nhiệm.
Trước đó, năm 2015, tác giả Phạm Xuân Cần cũng đã cho ra mắt cuốn “Vinh xưa” với gần 100 bức ảnh về đô thị Vinh đầu thế kỷ XX. Ngay sau khi xuất bản, cuốn sách đã được đón nhận nồng nhiệt của rất nhiều độc giả.
Từ “Vinh xưa” năm 2015 đến đầu năm 2020, tác giả Phạm Xuân Cần đã tiếp tục cho ra cuốn “Vinh trong ký ức” do ông làm chủ biên./.