(Baonghean) - Có lúc tự xem mình như kẻ lãng du hiếm hoi còn sót lại của những năm đầu thiên niên kỷ mới, lại rong ruổi, tìm hiểu những cái hay, lạ kỳ trên cao nguyên Xiêng Khoảng giữa mùa hoa và muôn mặt người. Bây giờ đương là Tết của người Lào Xủng, sau 3 ngày “cấm lên rừng, cúng ông bà tổ tiên…” là tháng của trai gái tìm hiểu yêu đương.
Những ngày này, trai gái Lào Xủng có hơn 1 tháng trời để vui chơi, theo tiếng kèn, tiếng đàn rộn rã những hội Bun để đi tìm bạn đời của mình. Gác mọi chuyện đồng áng, công việc hàng ngày, thế là họ đi như con ong tìm hoa và mật ngọt…Khi đã thấy người thương của mình thì đến nhà thưa chuyện cùng mẹ, cùng cha. Tự do hôn nhân của người Lào Xủng trên cao nguyên này là vậy, nhưng mùa yêu đương, kết hôn cũng chỉ kéo dài trong những tháng đầu của mùa khô. Phần còn lại của năm là những ngày lầm lũi với núi với rừng, với nương với rẫy…
Gái trai trẩy hội mùa yêu
Chợt buồn lại nhớ về cô gái Xaosem, 20 tuổi, mà mình đã gặp ở bản Na Mường: 4 tháng trước em phải lấy người không yêu làm chồng; người đó làm lái xe ở tỉnh Viêng Chăn, hơn em vừa tròn 30 tuổi. Bố mất sớm, mẹ vất vả buôn bán ở Phonsavan nhưng thua lỗ, người đó đưa cho tiền trả nợ, làm nhà… Thế rồi người đó thành chồng em. Cưới nhau chưa đầy tháng, người đó lại đi và hết mùa khô mới trở về nhà...
Cái buồn của người thiếu nữ Lào bị gả bán dường như chỉ giấu nén lại trong lòng, nước mắt chảy ngược vào trong chứ không tìm cách san sẻ. Họ có tâm sự cùng người cùng cảnh thì được, chứ nói cùng người khác giới về chuyện riêng lại là điều cấm kỵ, chứ đừng nói đến việc vô tình hay cố ý khẽ chạm tay. Đức chung thủy trong hôn của người Lào thì rất cao đẹp và được tôn thờ, nhưng ngẫm ra cũng có những điều cay đắng. Sự chung thủy nhiều khi không xuất phát từ tình yêu mà xuất phát từ thói quen cam chịu, chấp nhận sự đã rồi; bên cạnh đó là những luật lệ hết sức nghiêm khắc của bản về tội ngoại tình, kể cả trong tư tưởng. Không cần chứng cớ, chỉ cần nghe nói là bản đã phạt tiền rất nặng (có khi lên đến hàng chục triệu Kíp), nếu không có tiền thì bỏ tù.
Trong gia đình của người Lào Lùm thì người phụ nữ làm chủ, người Lào Xủng thì người đàn ông hay đàn bà tùy từng địa phương…Nhưng dù làm chủ hay không thì người phụ nữ luôn là một lao động chính của gia đình. Công việc hàng ngày là lên nương, buôn bán, chăm sóc nhà cửa, con cái, sinh con đàn, cháu đống. Tuổi xuân nhanh qua…
Nhưng xét cho cùng, cuộc sống hôn nhân của người Lào là khá êm ấm. Vợ chồng rất hiếm khi to tiếng, gây gổ lẫn nhau. Hôm nay, đã thấy những cặp vợ chồng người Lào Xủng tay đùm, xôi gói cho con xuống Thị xã Phon sa van để di học chữ. Họ nói, đời cha mẹ đã khổ rồi, con cái biết nhiều chữ chắc chắn sướng hơn…