Bà Nguyễn Thị Lan, Phó Trưởng ban Văn hóa – Xã hội, HĐND tỉnh không dấu được nỗi niềm khi chia sẻ với chúng tôi tình trạng tảo hôn tại các huyện: Kỳ Sơn, Tương Dương, Con Cuông qua chuyến khảo sát vừa qua. Đó là những em gái, em trai đang tuổi hồn nhiên, trong trẻo cắp sách tới trường, có nhiều cơ hội việc làm, cuộc sống tốt đẹp hơn, nhưng lại tất bật, bìu ríu chuyện con cái, lo cái ăn, trong khi chính mình lại thiếu nhiều kiến thức, kinh nghiệm về kinh tế, sức khỏe, kể cả kỹ năng làm bố, làm mẹ.
Điều đáng buồn nhất, theo bà Nguyễn Thị Lan, đó là độ tuổi tảo hôn ngày càng giảm, nếu như trước đây độ tuổi tảo hôn dưới 18 đến 16 tuổi, thì nay có những cặp tảo hôn mới chỉ 12 – 13 tuổi. Có những em gái sau khi về nhà chồng trong một thời gian rất ngắn 1 -2 năm, thậm chí có em mới chỉ có 10 ngày đã xảy ra mâu thuẫn, đổ vỡ hôn nhân, quay về nhà mẹ đẻ sống. Vì vậy tỷ lệ ly hôn sau khi tảo hôn cũng khá lớn. Có em năm nay học lớp 10 đã có 1 con và tiếp tục mang thai cháu thứ 2 đến trường học. Đây quả là thực trạng nhức nhối.
Khảo sát của Ban Văn hóa – Xã hội HĐND tỉnh tại một số trường học như: Trường THPT Kỳ Sơn năm học 2018 – 2019 có 11 em gái bỏ học lấy chồng; Trường THPT Tương Dương có 10 em; Trường THCS Mường Lống (Kỳ Sơn) và Trường THCS Tam Hợp (Tương Dương), mỗi trường đều có 3 em bỏ học lấy chồng. Và tình trạng tảo hôn không chỉ có ở đồng bào Mông (do phong tục tập quán khi con gái đến nhà con trai thì sẽ là ma của nhà con trai) mà có ở các đồng bào dân tộc Thái, Khơ mú, Đan Lan và kể cả dân tộc Kinh, dù không có phong tục này.
Có cơ sở pháp lý nhưng thiếu giải pháp cụ thể
Liên quan đến vấn đề tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 498/QĐ-TTg, ngày 14/4/2015 về phê duyệt đề án “Giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng dân tộc thiểu số, giai đoạn 2015 – 2025”. Triển khai Quyết định số 498/QĐ-TTg của Chính phủ, Ban Dân tộc tỉnh đã chủ trì phối hợp với các sở, ban, ngành liên quan tham mưu UBND tỉnh ban hành Kế hoạch số 599/KH-UBND, ngày 01/02/2015, gắn với thành lập Ban chỉ đạo cấp tỉnh.
Tình trạng tảo hôn ở một số xã chỉ đạo điểm còn cao. Đơn cử, tính trong 3 năm gần đây, xã Huồi Tụ (Kỳ Sơn) có 87 cặp tảo hôn, trong đó dưới 16 tuổi là 34 trường hợp; Mường Lống (Kỳ Sơn) là 80 trường hợp; Môn Sơn (Con Cuông) 44 trường hợp; Tam Hợp (Tương Dương) 40 trường hợp…
Thừa nhận công tác triển khai thực hiện Quyết định số 498/QĐ-TTg và Kế hoạch số 599/KH-UBND hiệu quả chưa cao, ông Lương Thanh Hải – Trưởng ban Dân tộc Tỉnh cho rằng, để tạo chuyến biến trong vấn đề này không thể chỉ có trách nhiệm của các cá nhân trong Ban chỉ đạo tỉnh mà là trách nhiệm của cấp ủy, chính quyền và cả hệ thống chính trị ở địa phương, nhất là cơ sở phải vào cuộc thực sự để tuyên truyền, thay đổi nhận thức và hành động trong đồng bào các dân tộc thiểu số; gắn với xử lý trách nhiệm đối với các cá nhân vi phạm.
Đồng tình với ý kiến Trưởng ban Dân tộc tỉnh, bà Nguyễn Thị Lan – Trưởng ban Văn hóa – Xã hội HĐND tỉnh cũng cho rằng, không thể đổ lối do nhận thức của đồng bào, bởi qua khảo sát thực tế ở một số địa phương, trạng tảo hôn diễn ra trong cả các gia đình cán bộ, công chức; có cả con của Chủ tịch Hội Phụ nữ, công chức Tư pháp xã và Hiệu trưởng trường học…
Mặt khác, mặc dù Luật hôn nhân và gia đình quy định, đối với các trường hợp kết hôn trái pháp luật, trong đó có tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống, các cơ quan, tổ chức có liên quan có trách nhiệm yêu cầu tòa án hủy việc kết hôn trái pháp luật; Luật hình sự có quy định, đối với hành vi tảo hôn hoặc tội giao cấu với trẻ em từ đủ 13 đến dưới 16 thì bị xử lý hình sự; song qua khảo sát chưa có 1 trường hợp nào bị xử lý.
Luật hôn nhân và gia đình năm 1959 và qua nhiều lần sửa đổi, bổ sung tiếp tục đặt vấn đề cấm tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống. Bởi vậy, các cấp, các ngành, các địa phương cần vào cuộc với thái độ trách nhiệm và quyết liệt. Đặc biệt các cấp, các địa phương cần quan tâm tạo ra các hoạt động, mở rộng không gian giao lưu văn hóa giữa các dân tộc trong cùng địa phương và giữa các địa phương nhằm tăng cường sự trao đổi văn hóa, thông tin để chống tình trạng tảo hôn, đặc biệt là hôn nhân cập huyết thống như hiện nay.