Đến Xằng Trên hay bất kỳ bản nào của Mỹ Lý, chỉ cần nhìn nhà là biết gia đình đó có người nghiện ma tuý hay không thôi!". Tôi giật nẩy người nhìn lên phía trên. Bản Xằng Trên có 120 hộ, điểm qua chỉ được ít nhà to lợp ngói, còn rất nhiều nhà ăn ở lụp xụp.
Giáp mặt đường dây ma tuý
Vào trung tâm xã Mỹ Lý - Kỳ Sơn đến thời điểm này vẫn chỉ có cách duy nhất là đi thuyền. Dự án mở đường ô tô vào trung tâm xã từ nguồn trái phiếu Chính phủ đang được các đơn vị nỗ lực thi công nhưng cũng phải mất 3 tháng nữa mới thông tuyến kỹ thuật. Như vậy, vào Mỹ Lý thời điểm này nếu ngược dòng Nậm Nơn từ bến thuyền bản Vẽ cũng mất 7 tiếng lênh đênh trên mặt nước, còn nếu bằng con đường độc đạo xe lai từ Mường Xén qua ngã ba Mường Lống thì ít nhất cũng phải mất 4 tiếng đồng hồ.
Bí thư Đảng uỷ xã Mỹ Lý, Kha Biên Phòng dẫn chúng tôi đi thực tế quanh địa bàn xã bằng thuyền máy. Ông nói: " Để cho nhà báo biết được ma tuý vào Mỹ Lý bằng những con đường nào?...". Mùa này, nước Nậm Nơn tương đối to, mặt sông cuộn sóng dữ, ấy vậy mà máy Honda 20 CV vẫn đẩy chúng tôi băng băng ngược lên thượng nguồn.
Qua bản Xằng Trên, thuyền chở chúng tôi chòng chành, chao đảo, vật lộn với từng cuộn nước trắng xoá của thác Cạnh Trạp. Vượt thác Cạnh Trạp qua Trạm kiểm soát Biên phòng Xằng Trên, con thuyền lại chao đảo như muốn lật úp buộc cả đoàn phải xuống vén cây rừng đi lên chỉ còn lại chiếc thuyền và người lái đánh vật với dòng nước dữ.
Chỉ khoảng 10 phút vượt thác chúng tôi đã có mặt tại thác Cành Mai, ngay cạnh cột mốc K1. Đại uý Hà Văn Ngọc, Trạm trưởng Trạm Kiểm soát Biên phòng Xằng Trên cho biết: Đây là "ngã ba Đông Dương", có 3 mốc quốc giới của 2 nước Việt- Lào, 2 mốc phía ta và một mốc phía bạn. Bọn buôn ma tuý lợi dụng vùng nhạy cảm này để dựng lán trại, tập kết hàng từ Lào về để tìm cơ hội vận chuyển vào nội địa.
Nói rồi anh Ngọc dẫn chúng tôi vào khu vực dựng lán trại mà đoàn công tác phòng chống tội phạm ma tuý của Đồn BP 527 và xã Mỹ Lý phối hợp truy quét, phá dỡ tháng trước. Trên một khu đất khá bằng, còn trơ lại củi đuốc, tro tàn, đồ hộp thực phẩm và... kim tiêm. Từ đây, ma tuý theo 2 con đường chính là dòng Nậm Nơn và đường bộ tiểu mạch từ Lào, rồi tuỳ tình hình cụ thể tuồn vào nội địa. Khôn khéo của bọn này là tận dụng địa điểm giáp ranh biên giới 2 nước nếu bị các lực lượng phòng chống ma tuý trong nước truy quét là theo đường sông hoặc đường bộ sang đất Lào.
Chuyện buồn Mỹ Lý
Ma tuý đã biến những người dân hiền lành thật thà trở thành tội phạm buôn bán xách thuê để rồi phải lĩnh án tử hình hoặc chung thân. Hậu quả dây chuyền là hàng trăm người nghiện ngập, suốt đời phải "sống chung" với ma tuý. Chủ tịch UBND xã Kha Ngọc Minh đưa cho tôi xem bản danh sách con nghiện từ các bản báo lên: "Đây là báo cáo công khai, thực tế thì còn nhiều hơn. Biết bao giờ Mỹ Lý mới yên được...!?". Toàn xã có 96 con nghiện, chủ yếu tập trung tại các bản Thái phía dưới bám sông Nậm Nơn: bản Xiềng Tắm 35 người, Xằng Trên 27 người, Hoà Lý 17 người, Xốp Tụ 5 người và Yên Hoà 3 người.
Bản trung tâm xã Xiềng Tắm nằm sát cạnh dòng Nậm Nơn, có 122 hộ mà tới 35 người nghiện trong danh sách. Gia đình Vi Đình Tâm có 3 người con trai thì cả 3 đều nghiện, riêng người con trai út Vi Văn Cường, sinh năm 1990 còn bị bắt giam vì tội tàng trữ ma tuý. Cạnh bên, gia đình Vi Văn Tun, dưới nếp nhà xiêu vẹo hàng ngày hàng giờ đang phải chứng kiến cảnh 2 con Vi Văn Lý và Vi Văn Thanh vật vờ, chao đảo trong những cơn đói thuốc. Ông nói giọng nghẹn lại: "Làm sao mà nhắm mắt được khi các con thế này...!". Đêm ở bản Xiềng Tắm, sau ánh sáng thuỷ điện mi ni le lói hắt ra qua những ván gỗ thưng tạm là cảnh những con nghiện vật vờ trong màn sương.
Ngược dòng Nậm Nơn khoảng 15 phút bằng thuyền máy là lên tới bản Xằng Trên, bản xếp tốp 2 về số lượng con nghiện của xã Mỹ Lý. Phó Chủ tịch UBND xã Vi Văn Ba nói: "đến Xằng Trên hay bất kỳ bản nào của Mỹ Lý, chỉ cần nhìn nhà là biết gia đình đó có người nghiện ma tuý hay không thôi!". Tôi giật nẩy người nhìn lên phía trên. Bản Xằng Trên có 120 hộ, điểm qua chỉ được ít nhà to lợp ngói, còn rất nhiều nhà ăn ở lụp xụp. Nếu như lời Phó Chỉ tịch UBND xã thì chắc con số người nghiện không phải 27 như báo cáo mà nhiều hơn!?. Đến Xằng Trên nghe chuyện gia đình bà Kha Thị Vút, ai cũng não cả ruột. Chồng chết sớm một mình tảo tần khuya sớm nuôi con, tưởng rằng khi các con khôn lớn thân già được đền đáp, ai dè không biết từ bao giờ 5 trong 6 người con của bà đã thành con nghiện. Người con trai thứ 2 Kha Văn Phùng (sinh 1970) bị bắt vì tội tàng trữ ma tuý lãnh án 30 tháng tù giam.
Lẽ nào bất lực?
Mỹ Lý nằm ở vị trí thượng nguồn Nậm Nơn giáp với biên giới Việt - Lào, vị trí quan trọng trong công tác quốc phòng an ninh. Do điều kiện xa trung tâm, địa hình hiểm trở nên rất khó khăn trong việc kiểm soát các loại tội phạm trong đó có tội phạm ma tuý. Theo báo cáo tổng hợp tình hình tội phạm trên địa bàn, Mỹ Lý hiện có 96 người nghiện ma tuý có danh sách. Thời gian qua các lực lượng lập và triển khai các chuyên án đấu tranh phòng chống các loại tội phạm ma tuý, đã bắt 14 vụ/ 17 đối tượng buôn bán, tàng trữ các chất ma tuý, 14 người đi tù vì các tội danh liên quan đến ma tuý. Tuy nhiên, một thực tế ở Mỹ Lý hiện nay tình hình hoạt động của các loại tội phạm, trong đó có tội phạm ma tuý ngày càng gia tăng. Tội phạm công khai dựng lán trại dọc sông, sử dụng thuyền công suất lớn để sẵn sằng đánh tháo, tẩu thoát, thách thức các lực lượng chức năng. Đồn Biên phòng và xã cũng đã tổ chức cai nghiện 4 đợt cho 168 lượt người nhưng kết quả đều tái nghiện trở lại.
Trở lại Nậm Nơn lần này, chúng tôi lại tiếp tục chứng kiến những chuyện buồn đã tồn tại gần 10 năm nay. Chẳng lẽ lại bất lực trước những đợt "sóng ngầm" do "cái chết trắng" gây nên?