Trên dải đất hình chữ S, Nghệ An là vùng đất địa linh nhân kiệt, có nhiều đóng góp cho sự phát triển của dân tộc. Đó là miền đất gợi nhớ về quá khứ hào hùng từ buổi bình minh dựng nước đến quá trình đấu tranh giữ nước.Có một câu hỏi mà nhiều người đặt ra là tên gọi Nghệ An có từ khi nào? Vấn đề này được ghi chép khá nhiều trong các nguồn sử liệu, tuy nhiên mỗi sách lại chép khác nhau và thiếu sự thống nhất, dẫn đến có nhiều ý kiến và quan điểm khác nhau về thời gian xuất hiện Danh xưng Nghệ An.
Trong quá trình khảo sát, nghiên cứu khối Mộc bản Triều Nguyễn - Di sản tư liệu thế giới, chúng tôi đã may mắn phát hiện thấy có 1 ván khắc Mộc bản khắc ghi thời gian xuất hiện tên gọi Nghệ An. Đây là tài liệu gốc hết sức quý giá giúp cho các nhà nghiên cứu, các nhà khoa học tìm hiểu về lịch sử hình thành tỉnh Nghệ An. Xin được trân trọng giới thiệu đến quý độc giả.
Mộc bản sách Đại Nam nhất thống chí, quyển 14, mặt khắc 2 ghi chép như sau: “Nghệ An: Xưa là đất của Việt Thường thị. Đời Tần thuộc Tượng quận. Đời Hán thuộc Cửu Chân. Đời Ngô chia quận Cửu Chân mà đặt quận Cửu Đức… Nhà Đinh gọi là đạo, nhà Lê đổi làm lộ. Lý Thái Tổ, năm Thuận Thiên nguyên niên đổi làm trại. Lý Thái Tông, năm Thiên Thành thứ 3, đổi Hoan Châu làm là Nghệ An (tên gọi Nghệ An bắt đầu từ đây)…”.
Như vậy, theo Mộc bản sách Đại Nam nhất thống chí thì năm Thiên Thành thứ 3 là thời gian xuất hiện Danh xưng Nghệ An với tư cách là đơn vị hành chính trực thuộc Trung ương. Đây được xem là dấu mốc quan trọng, đánh dấu chặng đường phát triển không ngừng của xứ Nghệ trong suốt gần một thiên niên kỷ qua. Việc xác định thời gian xuất hiện Danh xưng Nghệ An có ý nghĩa đặc biệt đối với lịch sử địa phương, đặc biệt là nhớ về cội nguồn, tự hào về bề dày truyền thống của vùng đất xứ Nghệ. Qua nguồn sử liệu này, một lần nữa có thể khẳng định tên gọi Nghệ An ra đời vào năm Canh Ngọ (1030), dưới triều vua Lý Thái Tông.
Có thể nói, 990 năm đã trôi qua, hai chữ “Nghệ An” vẫn luôn hiện hữu trên bản đồ Tổ quốc Việt Nam. Mảnh đất kiên cường ấy đã ghi nhiều kỳ tích trong việc xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Và trong hành trình phát triển của mình, nguồn tư liệu của quá khứ ghi dấu mốc xuất hiện danh xưng Nghệ An mãi luôn là tài sản quý giá, không thể bỏ qua khi muốn tìm hiểu về mảnh đất thân thương này./.