Cô Nguyễn Thị Thanh- chị gái của Bác Hồ, có biệt hiệu là Bạch Liên (Sen Trắng) được nhân dân tôn sùng là Bạch Liên nữ sĩ. Cô sinh năm Giáp Thân (1884) tại làng Hoàng Trù, tổng Lâm Thịnh, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.

762428_small_45633.jpgCô Nguyễn Thị Thanh (1884-1954)
Cô sinh ra và lớn lên trong một gia đình nhà Nho, nguồn gốc nông dân, có cuộc sống thanh bần. Từ thuở thiếu thời cô đã tiếp thu truyền thống yêu nước thương người của cả hai gia đình nội ngoại và tự trang bị cho mình cái vốn Hán học, Y học... Là con gái đầu lòng, cô sớm ý thức được trách nhiệm, có tính tự lập, đảm đang trong cuộc sống. Năm 11 tuổi, cô thay mặt bố mẹ chăm sóc phụng dưỡng bà ngoại để gia đình yên tâm vào Huế. Năm 17 tuổi, bà Hoàng Thị Loan - người mẹ kính yêu qua đời ở Huế, cô đảm đương tất cả mọi công việc nội trợ gia đình, chăm sóc bố, nuôi dưỡng các em khôn lớn, trưởng thành.


Năm Tân Sửu, ông Nguyễn Sinh Sắc, thân sinh của cô đậu Phó Bảng, gia đình được hưởng đặc ân "Vinh quy bái tổ" trở về Làng Sen sinh sống. Trong thời gian ở đây, ông Sắc thường đưa hai em trai đi giao du ở nhiều nơi, cô Nguyễn Thị Thanh đã một mình lo toan, gánh vác công việc gia đình, chăm nom vườn tược.


Ông Nguyễn Sinh Sắc vào Huế năm 1906, nhậm chức Thừa biện Bộ lễ, cô Thanh được ông cho phép ở lại trông nom nhà cửa, ruộng vườn. Và từ đó, cô bắt đầu tham gia các hoạt động yêu nước cùng Đội Quyên, Ấm Võ. Tuổi trẻ, cô Nguyễn Thị Thanh là một người con gái thông minh, đẹp người, đẹp nết, mẫn tiệp trong giao tiếp. Cô là hình mẫu lý tưởng của bao chàng trai, các bậc quyền quý muốn được gắn bó trăm năm, song cô đều lấy mọi lý do từ chối, gạt bỏ những chuyện riêng tư để hướng về các hoạt động cứu nước. Có mối liên hệ chặt chẽ với nhà chí sĩ yêu nước Phan Bội Châu, cô Thanh họat động cùng Đội Quyên, Đội Phấn làm liên lạc, quyên góp tiền của cho nghĩa quân và phong trào Đông Du. Cuối năm 1910, trong lúc đang làm nhiệm vụ liên lạc thì bị địch bắt, cô đã kịp thời thủ tiêu các tài liệu. Bị chúng đánh đập tàn nhẫn, nếm đủ cực hình dã man, cô không hề khai báo, làm phương hại đến nghĩa quân. Không tìm được chứng cứ cụ thể, bọn chúng phải trả tự do cho cô. Ra tù, cô tiếp tục hoạt động, mở quán cơm bình dân ngay gần Thành Vinh, nhằm tiếp cận đồn lính khố xanh, nắm tình hình địch. Cô và một đồng chí tổ chức lấy súng địch để trang bị cho nghĩa quân, sự việc không may bị bại lộ, cô bị bắt và kết án 9 năm tù khổ sai, đày xa quê hương 3.000 dặm.


Ngày 2/12/1918, cô Thanh bị đưa vào nhà lao Quảng Ngãi. Tại đây nhờ tài bốc thuốc chữa bệnh và có vốn kiến thức Hán học, cô được Án sát Phạm Bá Phổ mời về tại nhà riêng làm gia sư cho con trai của mình. Bằng khả năng thuyết phục và tài cảm hóa, cô đã giác ngộ cho Phạm Bá Nguyên (con trai của Phạm Bá Phổ) tích cực hoạt động cứu nước và sau này được kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam.


Năm 1922, cô xin phép về thăm quê hương và cũng trong chuyến đi này cô bí mật mang hài cốt bà Hoàng Thị Loan về an táng tại quê nhà.


Cô là người phụ nữ khẳng khái, dũng cảm, dám nghĩ, dám làm, dám hy sinh bản thân mình cho sự nghiệp cứu nước. Tháng 11/1926, cô gửi thư cho Toàn quyền Đông Dương và Khâm sứ Trung kỳ nói rõ quan điểm chính trị của mình, đòi ân xá cho vua Thành Thái và vua Duy Tân.


Thời gian sống ở Huế, cô Thanh thường tới thăm viếng, chăm sóc, đàm đạo với Cụ Phan Bội Châu về vận mệnh đất nước, về những đồng chí của mình, cô tham gia trong nhóm trí thức yêu nước ở Huế.


Tháng 9/1930, khi phong trào Xô Viết Nghệ - Tĩnh bước vào cao trào, thực dân Pháp ra lệnh cách chức Tổng đốc An Tĩnh của Nguyễn Khoa Kỳ, bổ nhiệm Phạm Bá Phổ ra thay thế nhằm trấn áp phong trào cách mạng ở xứ Nghệ. Làng Sen, quê hương cô là một trong những địa điểm bị chú ý. Phạm Bá Phổ đã về tận làng để trấn áp những người cách mạng. Với lòng dũng cảm và lòng yêu mến quê hương tha thiết, cô đã lặn lội về quê tìm cách thuyết phục, can ngăn, buộc Phạm Bá Phổ không thực hiện được ý đồ.


Ngày 18/9/1940, cô được trả tự do trở về quê hương sinh sống. Khi biết đích thực Chủ tịch Hồ Chí Minh chính là em trai mình, năm 1946, cô Thanh đã lên đường ra Hà Nội thăm em, sau đó trở về Làng Sen sống trọn đời người công dân mẫu mực với xóm làng và bà con thân thuộc.


Do tuổi già, sức yếu, bệnh tình quá nặng, cô Nguyễn Thị Thanh- Bạch Liên nữ sĩ, bông sen trắng ngát hương của Làng Sen, đã qua đời vào tháng 3 năm 1954. Cuộc đời của cô Thanh là tấm gương sáng của người phụ nữ Việt Nam về đạo đức, phẩm chất cao quý và tấm lòng yêu nước sâu sắc. Chúng ta có quyền tự hào về Bạch Liên nữ sĩ!


Lê Bích Thủy