Ngày 16/10/1948, tại chiến khu Việt Bắc, Ban Thường vụ Trung ương Đảng có Quyết nghị số 29- QN/TW thành lập Ban Kiểm tra Trung ương, do Tổng Bí thư Trường Chinh ký - đây là cơ quan kiểm tra chuyên trách đầu tiên của Đảng. Sau khi Ban Kiểm tra Trung ương được thành lập, ngày 16/5/1949, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Nghệ An đã phân công đồng chí Hoàng Ngọc Nhân - Phó Bí thư Tỉnh ủy phụ trách công tác kiểm tra.
Tháng 7/1953, Hội nghị Tỉnh ủy đã phân công 3 đồng chí Ủy viên Ban Thường vụ là: Lê Huy Điệp, Đặng Khương và Ngô Sinh phụ trách công tác kiểm tra. Thực hiện Nghị quyết số 04 -NQ/TW ngày 6/3/1956 của Bộ Chính trị (khóa II), ngày 14/11/1957, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Nghệ An ra Quyết nghị số 799 - QN/TU thành lập Ban Kiểm tra Tỉnh ủy Nghệ An do đồng chí Võ Nguyên Hiến, Tỉnh ủy viên phụ trách. Năm 1958, Tỉnh ủy cử Ban Kiểm tra gồm 3 đồng chí, do đồng chí Võ Trọng Ân làm Trưởng ban. Từ đó, Ban Kiểm tra (nay là Ủy ban Kiểm tra (UBKT) Tỉnh ủy) các cấp từ tỉnh đến cơ sở gắn liền với nhiệm kỳ Đại hội Đảng các khóa và được bầu ngay trong phiên họp đầu tiên của cấp ủy các cấp sau đại hội.
Những ngày đầu mới thành lập, Ban Kiểm tra Đảng tỉnh Nghệ An chỉ có 3-4 cán bộ, nay cán bộ Ngành kiểm tra Đảng toàn tỉnh đã có trên 4.000 đồng chí, trong đó cán bộ kiểm tra chuyên trách trên 2.500 đồng chí, cán bộ kiểm tra kiêm chức trên 1.500 đồng chí (trong đó: UBKT Tỉnh ủy có 11 Ủy viên chuyên trách, 2 Ủy viên kiêm chức; Cơ quan tham mưu giúp việc UBKT Tỉnh ủy có 34 cán bộ, kiểm tra viên; Ủy ban kiểm tra cấp huyện có 115 Ủy viên chuyên trách 42 Ủy viên kiêm chức). Chủ nhiệm UBKT các đảng ủy trực thuộc Tỉnh ủy đều là ủy viên ban thường vụ cấp ủy. Phần lớn chủ nhiệm UBKT đảng ủy cơ sở là phó bí thư trực đảng hoặc ủy viên ban thường vụ đảng ủy.
Dưới sự lãnh đạo của các cấp ủy, từ ngày thành lập đến nay UBKT các cấp đã không ngừng trưởng thành về mọi mặt, thực hiện tốt nhiệm vụ Điều lệ Đảng quy định và nhiệm vụ do cấp ủy giao. Đội ngũ cán bộ đã liên tục, bền bỉ hoạt động, luôn tỏ rõ bản lĩnh vững vàng, lập trường kiên định, trung thành với lý tưởng, đoàn kết, nhất trí khắc phục khó khăn, tận tâm, tận lực, góp phần tích cực thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị của Đảng trong từng thời kỳ cách mạng, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững quốc phòng - an ninh của tỉnh.
Trong giai đoạn hiện nay, để đáp ứng những vấn đề thực tiễn đặt ra, đặc biệt Đảng ta xác định phải tiếp tục tiến hành xây dựng, chỉnh đốn Đảng với tinh thần kiên quyết hơn, mạnh mẽ hơn, nhằm tạo ra những chuyển biến tích cực đối với công tác xây dựng Đảng, xây dựng hệ thống chính trị. Trong đó vai trò, trách nhiệm của cấp ủy, UBKT và cán bộ làm công tác kiểm tra của Đảng ở các cấp là hết sức quan trọng. Do đó, cấp ủy, UBKT các cấp trong đoàn Đảng bộ tỉnh quan tâm đổi mới công tác lãnh đạo, chỉ đạo, thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát.
Cụ thể, UBKT các cấp đã chủ động mở rộng hoạt động giám sát, thông qua đó để cảnh báo, ngăn ngừa, giáo dục tổ chức đảng, đảng viên. UBKT Tỉnh ủy đã xây dựng và ban hành quy chế công tác đối với cán bộ theo dõi địa bàn, lĩnh vực, theo đó cán bộ được phân công đã thực hiện chức năng giám sát thường xuyên thông qua nhiều kênh như: dự họp ban thường vụ cấp ủy, họp lãnh đạo các cơ quan, đơn vị, theo dõi đơn thư của đảng viên, công dân và các vấn đề dư luận quan tâm, báo chí nêu… Mặt khác, quy chế cũng quy định việc kết nối thông tin, đánh giá từ cơ sở đến cấp tỉnh nhằm góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm trong thực thi nhiệm vụ của cán bộ làm công tác kiểm tra.
Nhằm phòng ngừa, ngăn chặn các sai sót trong quá trình thực hiện công tác cán bộ, UBKT Tỉnh ủy đã ban hành Quy định về việc thẩm định cán bộ, qua đó tham gia ý kiểm đảm bảo tính chính xác, khách quan, kịp thời trong việc thẩm định; phát huy vai trò, trách nhiệm của cán bộ, công chức cơ quan UBKT Tỉnh ủy trong công tác theo dõi, giám sát thường xuyên đối với tổ chức đảng, đảng viên và các bộ diện Tỉnh ủy quản lý, góp phần nâng cao chất lượng công tác kiểm tra, giám sát nói chung, giám sát công tác cán bộ nói riêng.
Công tác tiếp nhận và xử lý đơn thư khiếu nại, tố cáo, phản ánh, kiến nghị của đảng viên, nhân dân luôn được quan tâm và nâng cao chất lượng. UBKT Tỉnh ủy và UBKT các cấp đã chủ động rà soát, xác minh, nắm tình hình để xử lý các vấn đề mới phát sinh thông qua việc tổng hợp thông tin báo chí, ý kiến cử tri, khảo sát các vấn đề từ phản ánh của cán bộ, đảng viên, đơn thư giấu tên…
Đặc biệt, UBKT các cấp thường xuyên rà soát việc thực hiện các kết luận thanh tra, kiểm tra, kiểm toán để phục vụ công tác theo dõi, thẩm định cán bộ, phục vụ cho việc kiểm tra, giám sát theo Chỉ thị số 15 - CT/TU ngày 5/5/2008 về tăng cường xử lý sau kiểm tra, thanh tra hoặc xem xét, quyết định kiểm tra khi có dấu hiệu vi phạm đối với tổ chức đảng, đảng viên. Hình thức họp, giao ban được đổi mới hướng đến tiêu chí hiệu quả, kịp thời để giải quyết các khó khăn, vướng mắc ngay từ cơ sở như: UBKT Tỉnh ủy tổ chức hội nghị giao ban sơ kết theo cụm để đánh giá công tác kiểm tra, giám sát của cấp ủy, UBKT cấp huyện.
Trong gia đoạn tới, ngành Kiểm tra Đảng tỉnh Nghệ An xác định tiếp tục bám sát nhiệm vụ chính trị và công tác xây dựng Đảng của địa phương, đơn vị nhằm thực hiện thắng lợi nhiệm vụ được giao. Đặc biệt, phải thường xuyên nắm vững quan điểm kiểm tra, giám sát là một trong những chức năng lãnh đạo của Đảng, một bộ phận quan trọng trong công tác xây dựng Đảng, đồng thời nắm vững chức năng, nhiệm vụ của UBKT các cấp để thực hiện.
Bên cạnh đó, đảm bảo sự lãnh đạo thường xuyên của cấp ủy, sự chỉ đạo thường xuyên của UBKT cấp trên giúp UBKT cấp dưới thực hiện đúng phương hướng, phương châm công tác kiểm tra.
Ngành cũng xác định phải thường xuyên đổi mới, nâng cao chất lượng thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật của Đảng. Chương trình kiểm tra, giám sát có trọng tâm, trọng điểm; kết hợp kiểm tra thường xuyên với định kỳ và đột xuất; giám sát thường xuyên với giám sát chuyên đề; kết hợp kiểm tra diện rộng với kiểm tra điểm; kiểm tra chuyên đề với kiểm tra vụ việc đối với các lĩnh vực, địa bàn mà dư luận quan tâm. Quan tâm xây dựng đội ngũ cán bộ có đủ phẩm chất, năng lực đáp ứng được yêu cầu công tác…
Lịch sử của ngành Kiểm tra Đảng tỉnh Nghệ An là những trang sử rất đáng tự hào. Đội ngũ cán bộ luôn thể hiện tư tưởng chỉ đạo trong hoạt động công tác kiểm tra là: “Chủ động, chiến đấu, giáo dục, hiệu quả” với phương châm: “Công minh, chính xác, kịp thời”, đã góp phần quan trọng trong việc bảo vệ đường lối, quan điểm, nguyên tắc của Đảng; bảo vệ đội ngũ cán bộ, đảng viên; nâng cao sức chiến đấu và năng lực lãnh đạo của Đảng, làm cho tổ chức đảng, đội ngũ cán bộ, đảng viên ngày càng trong sạch, vững mạnh, góp phần thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị qua các thời kỳ cách mạng, được cấp ủy, các tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên và nhân dân tin cậy.
Tự hào, trân quý lịch sử 70 năm qua, thế hệ cán bộ ngành Kiểm tra Đảng tỉnh Nghệ An hôm nay quyết tâm khắc phục khó khăn, vận dụng, phát huy những bài học kinh nghiệm quý báu, đổi mới hoạt động gắn với thực tiễn đặt ra để thực hiện công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật của Đảng ngày càng mạnh mẽ, quyết liệt hơn, có hiệu lực, hiệu quả cao hơn nữa, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong giai đoạn cách mạng mới, xứng đáng với niềm tin của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân tỉnh nhà và vun đắp thêm truyền thống tốt đẹp của ngành: “Tuyệt đối trung thành với Đảng, tận tụy với nhiệm vụ, trung thực, liêm khiết, đoàn kết, kỷ luật”.