Canh cánh cọ dầu

Một ngày rát bỏng gió Lào, tôi đội nắng đến xóm Ngũ Phúc, xã Hưng Lộc, Thành phố Vinh tìm ông. Ông lần giở cho xem những tờ công văn ngả màu vàng ố, mép răng cưa và những tấm ảnh đen trắng chụp đồng chí Tổng Bí thư Lê Duẩn đứng kiểm tra cây cọ dầu đang phát triển tốt ở Trại thí nghiệm Hương Sơn vào năm 1979. Tấm ảnh được ông cất giữ cẩn thận, còn rất rõ nét. Rồi ông say sưa dãi bày tâm sự như dồn nén lâu nay khi nói về những ngày "ăn ngủ" và những nỗi canh cánh của mình về một thời chưa xa với cây cọ dầu. 

 

Ông là Mai Xuân Tạnh, một trong ba cán bộ đầu tiên tham gia chương trình nghiên cứu quốc gia về cây cọ dầu được Bộ Nông nghiệp cử đi nghiên cứu ở đảo Hải Nam, Trung Quốc theo Chỉ thị của Hồ Chủ tịch về cây cọ dầu vào năm 1965. Trải qua nhiều đơn vị công tác trong ngành Nông nghiệp từ Bộ rồi về hai tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, nay ông đã nghỉ hưu. Ở tuổi ngoại "thất thập" rồi mà ông vẫn canh cánh về phát triển cây cọ dầu, dự định một loại cây có hiệu quả kinh tế cao cho nước nhà mà Bác Hồ mong muốn.

 

Bác Hồ nhiều lần nhắc

Ông Tạnh tâm sự: đến trước lúc "đi gặp cụ Các Mác, Lê nin", Bác Hồ vẫn nhắc Bộ Nông nghiệp phải làm tốt nghiên cứu cây cọ dầu để phát triển. Tài liệu nghiên cứu mà ông Tạnh còn lưu giữ cho biết: cây cọ dầu pháp danh khoa học là Elaeis guineensis-Jacq, thuộc họ cau dừa Palmae, bộ hoa mo Spadiciflorae có nguồn gốc ở miền Tây châu Phi. Năm 1910, cây cọ dầu được khám phá và chăm sóc ở vùng nguyên sản Công Gô, sau đó người ta đưa trồng tập trung một số diện tích ở đông Sumatra. Từ năm 1912, cây cọ dầu từng bước phát triển nhanh chóng.

Các cây cọ dầu trưởng thành là loại thân cây có thể cao tới 20 m. Lá thuộc loại lá lông chim, dài tới 3-5 m. Các cây non sinh ra khoảng 30 lá mỗi năm. Những cây trên 10 năm tuổi sinh ra khoảng 20 lá mỗi năm. Hoa mọc thành cụm dày đặc;quả phải mất 5 đến 6 tháng kể từ khi thụ phấn để có thể chín; nó chứa lớp cùi thịt ngoài chứa nhiều dầu (vỏ quả), với một hạt duy nhất (nhân), cũng rất nhiều dầu. Không giống như họ hàng của nó là dừa, cọ dầu không sản sinh ra các chồi phụ; sự nhân giống được thực hiện bằng cách gieo hạt.

Cọ dầu được trồng để lấy các buồng quả của nó, mỗi buồng quả có thể cân nặng tới 40-50 kg. Sau khi thu hoạch, toàn bộ quả (cùi thịt, hạt) đều được dùng để sản xuất xà phòng và dầu thực vật dùng trong nấu ăn. Mỗi hecta cọ dầu thu hoạch quanh năm cho sản lượng hàng năm vào khoảng 10 tấn quả, từ đó có thể sản xuất được 3 tấn dầu cọ từ vỏ quả và thu được khoảng 750 kg hạt, từ đây lại có thể sản xuất ra 250 kg dầu cọ từ hạt có chất lượng cao và 500 kg bã hạt. Bã được dùng làm thức ăn cho gia súc, gia cầm. Một vài giống thậm chí còn có năng suất cao hơn, điều này làm cho người ta nghĩ đến chúng như một loại cây tiềm năng cho việc sản xuất dầu thực vật cần thiết để sản xuất dầu diêzen sinh học.Dầu cọ rất giàu vitaminK và magiê dạng tiêu hóa được. Dầu cọ chứa khoảng 43 % chất béo no đơn nhóm và 13 % chất béo chưa no đa nhóm.

Cây cọ dầu phát triển tốt trên đất pha cát và có khả năng chống chịu mặn tốt cũng như nó ưa thích các nơi sinh sống có nhiều nắng và lượng mưa bình thường (750-2.000 mm hàng năm), rất phù hợp với các tỉnh ven biển miền Trung Nam bộ

Gần đây, nhiều tổ chức phát triển quan tâm đến loại cây này vì nó thích nghi tốt với các vùng đất khô cằn, khó trồng trọt, được trồng để tránh xói mòn đất, đồng thời dầu của loại cây này có thể được chế biến làm nhiên liệu diezel. Riêng các nước Đông Nam Á số liệu gần đây cho thấy ở Indonesia có diện tích cọ dầu khoảng 6,5 triệu ha, sản lượng dầu hàng năm 18,3 triệu tấn, tại Malaysia diện tích khoảng 5,8 triệu ha, có sản lượng dầu hơn 16,6 triệu tấn. Hai nước trên có sản lượng dầu cọ và xuất khẩu dầu cọ lớn nhất thế giới. Theo Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã Thái Lan, hiện nay đang khuyến khích nông dân trồng loại cây này. Những nước nhập dầu cọ lớn hiện nay là Đức, Hà Lan, Italia, Bỉ, Anh, Hoa Kỳ, Nhật Bản.

 

Dang dở... cọ dầu

"Trồng cây cọ dầu để chống bão ven biển - một dự án khả thi" Đó là bản tin đăng trên Website của Bộ Tài nguyên - Môi trường ngày 28-7-2007, tỉnh Quảng Trị đã có dự án trồng cây CD để chống bão ven biển. Trong dự án "Trồng cây chống bão, giảm nhẹ thiên tai, tạo cảnh quan môi trường phục vụ đời sống nhân dân và du lịch vùng biển" của Ban quản lý Công viên Văn hóa - Du lịch thể dục thể thao: dọc theo 70 km bờ biển của tỉnh Quảng Trị nếu được trồng bằng cây cọ dầu sâu vào đất liền khoảng 1 km sẽ phát huy hiệu quả trong phòng chống bão. Cây cọ dầu nếu được trồng tốt, sau 5 năm sẽ có trái, mỗi buồng có từ 1.000 đến 2.000 quả, năng suất ép dầu từ 2,5 tấn 4 tấn/ha. Dầu cọ là một loại dầu thực phẩm có chất lượng cao. Nếu 70 km bờ biển của tỉnh Quảng Trị được trồng bằng cọ dầu với mật độ 625 cây/ha, thì ngoài tác dụng chống bão, giảm nhẹ thiên tai, tạo cảnh quan môi trường và còn mang lại lợi ích kinh tế đáng kể cho người dân. Dù giá trị công nghiệp của cây cọ dầu chưa được tỉnh Quảng Trị quan tâm, khai thác hiệu quả, nhưng cọ dầu cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn môi trường sinh thái trên địa bàn... ● Còn trên Việt Báo.vn ra thứ Ba ngày 22-5-2007 đưa tin: Hàng nghìn cây cọ dầu đi đâu? Xin trích: "Cây cọ dầu là món quà hữu nghị của đất nước Malayxia tặng nhân dân Quảng Trị năm 1997 nhằm góp phần làm xanh lại vùng đất cằn cỗi vì bom đạn của hai cuộc chiến ác liệt. Tuy vậy, loài cây này đang đứng trước nguy cơ bị xoá sổ nếu các ngành chức năng không có những động thái kịp thời, kiên quyết để bảo vệ. ...Theo số liệu đo đạc của Trung tâm kĩ thuật địa chính thực hiện năm 2001, cây cọ dầu được trồng tập trung ở 6 vùng đồi của thị xã Đông Hà với tổng diện tích 56,7 ha.Trong quá trình mở rộng và phát triển đô thị ở thị xã tỉnh lị Đông Hà, hầu hết diện tích đất có cây cọ dầu đã được quy hoạch. Tuy nhiên, thống kê tại thời điểm hiện tại, diện tích cây cọ dầu còn lại chỉ xấp xỉ 15,4 hecta, với khoảng 2.355 cây, bằng 1/4 số lượng ban đầu. Chỉ trong vòng 6 năm, 41 hecta cọ dầu đã biến mất..."

Năm 1971, kỹ sư nông nghiệp Mai Xuân Tạnh được Bộ Nông nghiệp quyết định cử về làm Trưởng trại thí nghiệm cây cọ dầu ở huyện Hương Sơn, tỉnh Nghệ Tĩnh. Ông nhớ lại những ngày "ăn ngủ" với cây cọ dầu ở trại thí nghiệm. Ông cho biết: cây cọ dầu ở Việt Nam được người Pháp đưa vào năm 1878 có tính chất làm cảnh ở các vườn hoa và công sở (theo Ch.Grevost et Ch.Lemaria 1922). Năm 1962 Hồ Chủ tịch đã chỉ thị cho Bộ Nông nghiệp (nay là Bộ NN&PTNT) tổ chức nghiên cứu và phát triển cây cọ dầu. Từ năm 1964 đến 1968, năm nào Bác Hồ cũng nhắc Bộ Nông nghiệp về việc nghiên cứu, phát triển cây cọ dầu ở nước ta. Vào ngày 23-11-1968, Bộ Nông nghiệp có công văn "Báo cáo về cây cọ dầu kính trình Hồ Chủ tịch" do Vụ phó Vụ trồng trọt Lã Xuân Đỉnh ký.

Cuối năm 1967 nước ta nhập giống cọ dầu Dura của Trung Quốc, tháng 5-1968 mới đưa về ươm tại ba trại ở Thanh Hoá, Hưng Yên và Nghệ An. Tháng 3 năm 1971 bắt đầu đưa về trồng thí nghiệm cây cọ dầu ở huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh. Trại thí nghiệm Hương Sơn đã cùng khoa Sinh, Trường Đại học Sư phạm Vinh hồi đó nghiên cứu và thấy cây cọ dầu ở Hương Sơn, mặc dù khi trồng giống đã quá già, khí hậu mỗi năm mất 5 tháng nhiệt độ trung bình dưới 20 độ C, thậm chí có nhiều ngày nhiệt độ dưới 15 độ C làm cho cọ dầu sinh trưởng kém và không thụ phấn được, nhưng cây cọ dầu vẫn phát triển được và cho năng suất trung bình hơn 6 tấn/ buồng quả/năm. Trong ba ngày 17 đến 19-11-1980, Bộ Nông nghiệp tổ chức hội nghị chuyên đề về cây cọ dầu tại Hà Tĩnh và kết luận cây cọ dầu có thể phát triển được từ Nam Hà Tĩnh trở vào. Kết quả hội nghị chuyên đề trên được Bộ Nông nghiệp báo cáo lên Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Phó Thủ tướng Võ Chí Công vào năm 1981 và các đồng chí Thủ tướng, Phó Thủ tướng đều đã cho chỉ thị đưa cây cọ dầu vào sản xuất.

Ông Mai Xuân Tạnh đưa cho tôi xem bức thư của đồng chí Tố Hữu, nguyên Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng gửi, đề ngày 18-9-1982, nội dung bức thư viết:

"Kính gửi đồng chí Mai Xuân Tạnh.

Tôi đã nhận được thư của đồng chí về phát triển cây cọ dầu. Tôi rất ủng hộ việc nghiên cứu về kỹ thuật trồng cây cọ dầu trong nước ta và xây dựng một kế hoạch phát triển tích cực và vững chắc cây cọ dầu, nhất là ở các tỉnh miền Trung từ Nghệ Tĩnh trở vào cho đến miền đông Nam bộ và có thể cả Tây Nguyên. Việc nhập giống ở nước ngoài, tôi đã giao cho Bộ ngoại thương giải quyết tích cực; kết quả thế nào sẽ báo cho các đồng chí biết".

Khi ông đang cùng các cộng sự mừng vui trước những cụm hoa cọ dầu xòe nở cho nhiều triển vọng, thì năm 1982 tỉnh Nghệ Tĩnh cho sáp nhập Trại chăn nuôi hươu vào Trại thí nghiệm cây cọ dầu lấy tên là Xí nghiệp Hươu Hương Sơn. Từ đây chương trình thí nghiệm cây cọ dầu bị con hươu lấn át và không còn ai nhắc việc thí nghiệm, phát triển cây cọ dầu nữa. Biết công trình thí nghiệm của mình bị dang dở, ông Tạnh xin vào Đồng Nai để được tiếp tục nghiên cứu và phát triển cây cọ dầu.

Ông Nguyễn Văn Chữ, Bí thư Tỉnh ủy; Trưởng ty Nông nghiệp Huỳnh Văn Bình, tỉnh Đồng Nai hồi đó cũng gửi công văn xin ông Tạnh vào, nhưng tỉnh Nghệ Tĩnh không đồng ý. Nhiều lần đề xuất nhưng không còn ai nhắc đến cây cọ dầu cho đến ngày về hưu mà trong lòng vẫn canh cánh chưa nguôi với cọ dầu.

Ông Tạnh cho biết, nguyên nhân một số nơi như Bố Trạch (Quảng Bình), Đông Hà (Quảng Trị), Vân Cách (Bình Định) và Sông Ray, tỉnh Đồng Nai trồng cây cọ dầu không kết quả là vì: Cây cọ dầu cần có kỹ thuật chăm sóc cẩn thận như cây công nghiệp khác, những năm đầu cọ dầu chưa ra hoa cái, hoặc rất ít, mà chủ yếu là ra hoa đực, đến năm thứ 3, thứ 5 cọ mới ra hoa cái nhiều. Vì cây có dầu ra hoa cái và đực riêng biệt trên một cây, lại khác nhau về thời gian nên phải thụ phấn. Nhưng việc này các trại không làm đúng qui trình đã vội vàng kết luận không có quả. Cây cọ dầu cần phải có quy trình trồng và chăm sóc cải tạo đất, thụ phấn, phòng trừ sâu bệnh... Theo ông Tạnh, qua khảo sát từ thời Pháp thuộc đến năm 1976 ở các vườn hoa Hà Nội, Hải Phòng, Tuyên Quang, Hương Sơn (Hà Tĩnh), Biên Hoà (Đồng Nai) thấy cây cọ dầu ở miền Nam phát triển tốt hơn ở miền Bắc. Ở nước ta có thể phát triển cây cọ dầu từ Nam phần Trung bộ và Nam Bộ.

Cuối cùng ông nói: "Thời gian đó do một số tỉnh trồng thử cọ dầu nhưng chưa được chuyển giao kỹ thuật nên không biết chăm sóc, vội vàng kết luận cây không có quả. Ở Nghệ Tĩnh năm 1982 do sáp nhập Trại thí nghiệm cây cọ dầu thành Xí nghiệp Hươu Hương Sơn, bỏ công tác nghiên cứu cây cọ dầu là một sai lầm, vì giai đoạn này đang nghiên cứu giống Téréra mới nhập nội của Malayxia. Tôi nghĩ Việt Nam nên tiếp tục nghiên cứu nghiêm túc cây cọ dầu theo Chỉ thị của Hồ Chủ tịch, vì chắc chắn đây sẽ là cây chủ lực cho sản lượng dầu khá ở nước ta".

Tôi hiểu những lời tâm huyết của ông Mai Xuân Tạnh và nghĩ rằng qua bài viết này, trong ngành Nông nghiệp vẫn còn ai đó lưu tâm tới vấn đề này như ông. Biết đâu cây cọ dầu lại tiếp tục được nghiên cứu, phát triển ở Việt Nam như Bác Hồ đã từng quan tâm!

                                                         Vinh cuối tháng 8/2009