Hàn gắn từ chính trị đến kinh tế
Trong các mối quan hệ đồng minh của Mỹ dưới thời Tổng thống Trump, các đối tác châu Âu dường như bị “lạnh nhạt” hơn cả. 4 năm qua là khoảng thời gian “trầm” nhất của mối liên minh này kể từ thời Chiến tranh Lạnh. Và nay, chính quyền mới của Mỹ đang cố gắng lấp đầy khoảng trống niềm tin của đôi bên.
Những thông điệp “cải thiện” hay “hồi sinh” mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương được nhắc đi nhắc lại nhiều lần trong các phát biểu của giới chức Mỹ thời gian gần đây. Ngay sau khi nhậm chức, tân Tổng thống Biden có các cuộc điện đàm với lãnh đạo các nước trên thế giới. Tổng thống Pháp, Thủ tướng Đức là những cái tên đầu tiên trong danh sách này, cho thấy sự coi trọng của chính quyền mới của Mỹ với các đồng minh lâu năm ở châu Âu. Đây cũng là một trong những ưu tiên đối ngoại mà ông Biden đã cam kết. Trong các cuộc điện đàm, ông chủ mới của Nhà Trắng khẳng định sẽ xem mối quan hệ đối tác giữa Mỹ với NATO và EU là “một trụ cột của an ninh tập thể và các giá trị dân chủ chung”.
Sau đó, hôm 5/2, Ngoại trưởng các nước Đức, Pháp, Anh và Mỹ tiến hành cuộc thảo luận sâu rộng đầu tiên sau khi chính quyền mới của Mỹ được hoàn thiện. Các bên đều bày tỏ mong muốn “hồi sinh mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương” truyền thống, gần gũi và cùng nhau giải quyết các thách thức toàn cầu trong tương lai. Cuộc đối thoại chuyên sâu này được mô tả là tin cậy và mang tính xây dựng. Ngoài các vấn đề song phương, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken và những người đồng cấp châu Âu bàn tới một chủ đề “gai góc” đó là thỏa thuận hạt nhân Iran vốn đã diễn ra không mấy suôn sẻ kể từ khi Mỹ rút khỏi Kế hoạch Hành động chung toàn diện (JCPOA) vào năm 2018. Sau khi rút khỏi thỏa thuận, Tổng thống Mỹ khi đó là ông Donald Trump đã tái áp đặt các biện pháp trừng phạt Iran. Đáp lại, Tehran đã giảm một số cam kết trong thỏa thuận, đồng thời tăng mức làm giàu urani. Trong thời gian qua, các nước châu Âu cố gắng duy trì thỏa thuận này, đồng thời bày tỏ sự bất đồng khi Mỹ đơn phương “quay lưng”. Tuy nhiên dưới chính quyền của Tổng thống Biden, vấn đề này xem ra dễ tìm được tiếng nói chung khi các bên đã thể hiện cách tiếp cận thống nhất có thể giải quyết những mối quan tâm chung về vấn đề Iran.
Ngoài những dấu hiệu “ấm lên” về chính trị, ngoại giao, tân chính quyền Mỹ cũng đang cân nhắc cải thiện quan hệ với EU trong lĩnh vực kinh tế.
Tuyên bố mới nhất từ Nhà Trắng cho biết, Tổng thống Biden sẽ xem xét lại chính sách thuế đối với EU. Trước đó, Mỹ đã quyết định áp mức thuế 25% đối với nhiều mặt hàng của châu Âu, trong đó có rượu và các phụ tùng máy bay, có hiệu lực từ ngày 12/1. EU phản đối biện pháp trên và đáp trả bằng đòn thuế trừng phạt đối với 3,4 tỷ USD hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ nhằm vào sản phẩm xe máy Harley-Davidson, quần jean Levi Strauss, rượu Whisky.
Dư luận châu Âu kỳ vọng cuộc điện đàm sắp tới giữa Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen với ông Biden sẽ có một bước đột phá trong vấn đề thuế quan giữa hai bên. Nếu các loại thuế được “đóng băng” đó sẽ là tín hiệu thực chất nhất nhằm “cài đặt lại” quan hệ Âu - Mỹ.
Mỹ - Âu hợp tác, thế giới có biến đổi?
Trong giai đoạn hiện nay, việc EU và Mỹ tiến lại gần nhau hơn sẽ mang lại lợi ích cho hai bên, phù hợp với mục tiêu mà mỗi chính phủ đã đề ra. Đối với Mỹ, đến thời điểm này có thể khẳng định, Tổng thống Joe Biden chủ trương tiếp cận và giải quyết các vấn đề đối ngoại dựa trên cơ sở các mối liên minh truyền thống. Thiếu sự hợp tác của châu Âu, Tổng thống Biden sẽ khó đạt các mục tiêu tham vọng trong vấn đề chống biến đổi khí hậu, vừa hợp tác, vừa đấu tranh với Nga hay các hồ sơ nóng khác ở Trung Đông, châu Phi - những nơi tiếng nói của các nước trong EU có trọng lượng nhất định.
Về phần mình, các chính phủ ở châu Âu có lẽ đã cảm nhận rõ ràng “khoảng trống” khi Mỹ “quay lưng” dưới thời ông Trump. Đức, Pháp - những quốc gia thúc đẩy chủ nghĩa đa phương chắc chắn sẽ có thêm “sức mạnh” từ cam kết của tân chủ nhân Nhà Trắng trong việc coi trọng đa phương hơn chủ nghĩa biệt lập.
Trong bối cảnh dịch Covid-19 tác động và gây hậu quả nghiêm trọng ở cả hai bờ Đại Tây Dương, nếu quan hệ kinh tế Mỹ và châu Âu được cải thiện, trước mắt có thể “cứu” được nhiều ngành kinh tế đang đứng trước bờ vực sụp đổ. Đơn cử như ngành hàng không. Cuộc tranh cãi kéo dài 16 năm giữa Mỹ và châu Âu về vấn đề trợ cấp cho các ngành hàng không vũ trụ nội địa gây nguy hiểm cho hàng nghìn việc làm ở cả hai phía. Thêm vào đó, các biện pháp thuế quan vừa qua của Mỹ và đáp trả từ EU càng làm trầm trọng thêm tình hình. Chính bởi thế, đây là lúc cả hai bên đều chờ mong những cam kết “đóng băng” việc áp thuế nhằm vào nhau.
Còn với thế giới, sự hồi sinh của mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương được cho sẽ tác động đến nhiều vấn đề của thế giới, từ Iran cho đến châu Á. Không phải ngẫu nhiên mà chủ đề hạt nhân Iran lại trở thành một trong những trọng tâm của cuộc thảo luận sâu rộng giữa ngoại trưởng các nước Đức, Pháp, Anh và Mỹ vừa rồi. Cơ hội để Mỹ đàm phán và trở lại thỏa thuận JCPOA đến gần hơn bao giờ hết với những cam kết “bật đèn xanh” từ chính quyền Biden và những tuyên bố có phần hòa dịu từ chính quyền Iran. Với tình hình như vậy, thời gian tới sẽ còn nhiều cuộc thảo luận giữa Mỹ với các đối tác tham gia thỏa thuận ở châu Âu nhằm đạt được sự thống nhất chung cho vấn đề này.
Mặc dù khá xa xôi về địa lý, nhưng châu Á là khu vực quan trọng trong chiến lược vươn tới của cả Mỹ, EU và Anh. Pháp và Đức đều đã vạch ra chiến lược tầm nhìn Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, trong khi đó năm 2020, Anh đã công khai kế hoạch gửi tàu chiến đến khu vực này để cùng các đồng minh đối phó với sự nổi lên của Trung Quốc. Gần đây, London cũng xin gia nhập Hiệp định Tiến bộ và toàn diện xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) là một bước đi tiếp theo trong chiến lược này. Rõ ràng, khu vực châu Á đang ngày càng trở thành địa bàn sôi động với sự hiện diện của nhiều quốc gia phương Tây. Rồi đây, sự cọ xát giữa các nước lớn ở khu vực sẽ đi theo chiều hướng nào, phụ thuộc rất lớn vào liên minh giữa Mỹ với nhóm “Bộ tứ” (gồm Mỹ, Nhật Bản, Australia, Ấn Độ) và cả các đồng minh châu Âu.
Với quan điểm cùng đồng minh giải quyết những vấn đề nổi cộm bên ngoài, sự “hồi sinh” trong mối quan hệ với châu Âu rất quan trọng với chính quyền Biden. Đây có thể sẽ là một cơ sở để Mỹ “sắp đặt lại” nhiều hồ sơ của thế giới.