(Baonghean) -Trường Cấp 3 Yên Thành (huyện Yên Thành) được thành lập ngày 1/9/1961, đóng tại đình Bảo Lâm, xã Hoa Thành, huyện Yên Thành. Việc thành lập Trường Cấp 3 Yên Thành ngày ấy là một sự kiện quan trọng của huyện nhà, đáp ứng kịp thời nhu cầu của một miền quê hiếu học. Năm 1965, Trường Cấp 3 Yên Thành 2 được thành lập. Một bộ phận học sinh và giáo viên của Trường Cấp 3 Yên Thành được chuyển về trường mới, từ đây, trường được đổi tên thành Trường Cấp 3 Yên Thành 1.
Đến ngày 25/4/1984, trường vinh dự được mang tên Phan Đăng Lưu - một người con ưu tú của Yên Thành, của Nghệ Tĩnh đỏ anh hùng. Để đáp ứng nhu cầu học tập của con em Yên Thành, năm 1983 phân hiệu 2 của trường được thành lập tại xã Lăng Thành, cách trường 9 km. Đến năm 1991, khi phân hiệu 2 phát triển thành Trường Trung học phổ thông Bắc Yên Thành. Giai đoạn 1995 – 2000 khi được giao thực hiện chương trình thí điểm phân ban lần thứ nhất cùng với 7 trường khác của tỉnh Nghệ An, trường mang tên THPT Chuyên ban Phan Đăng Lưu. Từ năm 2000 đến nay là Trường THPT Phan Đăng Lưu.
Năm học 1961-1962, tuy mới chỉ có 3 lớp 8 (lớp 10 ngày nay) với hơn 100 thầy và trò, nhưng trường vẫn không có chỗ học mà phải học trong một ngôi đình của xã Hoa Thành. Mọi hoạt động của trường cũng đều được bố trí trong khuôn viên của ngôi đình này. Năm 1965, khi chiến tranh ập đến, trong lúc phải hỗ trợ lực lượng cho trường bạn mới thành lập thì trường lại phải lo sơ tán về xóm Hóp, xã Văn Thành. Chưa hết, trường còn phải sơ tán thêm hai lần nữa trước khi chuyển về địa điểm hiện nay. 10 năm trong chiến tranh (1965-1975) là 10 năm phải trải qua nhiều gian khó, nhưng cũng là mười năm đầy tự hào của trường. Vừa di chuyển, vừa xây dựng nhưng không hề sao nhãng việc nâng cao chất lượng giáo dục. Chính trong những năm tháng gian khó ấy, nhà trường luôn luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao, là một trong những trường khá trong phong trào thi đua “Hai tốt” của tỉnh.
Ngày đầu mới thành lập, trường chỉ có hơn 100 thầy và trò, đến năm học 2011-2012, trường có tới 39 lớp với 1.726 học sinh và 96 cán bộ, giáo viên, nhân viên. Để đáp ứng yêu cầu dạy và học qua từng thời kỳ, nhà trường đã không ngừng chăm lo xây dựng cơ sở vật chất, và phát triển, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên. Hiện trường đã có một cảnh quan sư phạm xanh, sạch, đẹp; một cơ ngơi tương đối khang trang với đầy đủ phòng học, thư viện, phòng thí nghiệm - thực hành, phòng học Tin học, phòng học tiếng nước ngoài, các phòng học chức năng khác. Các phòng làm việc, sân chơi, bãi tập đủ phục vụ yêu cầu cơ bản của việc dạy, học và các hoạt động giáo dục.
Đội ngũ giáo viên ngày càng được bồi dưỡng nâng cao trình độ, chuyên môn nghiệp vụ. Hiện tại, trường có 35 giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh, 21 thầy, cô đã tốt nghiệp thạc sỹ, 6 thầy, cô đang học cao học, 1 cô giáo đang làm nghiên cứu sinh bộ môn Hóa học. Cán bộ quản lý có 3 thạc sỹ, 1 tốt nghiệp lý luận chính trị cao cấp. Chất lượng đội ngũ giáo viên không ngừng được nâng lên. Chỉ tính trong 20 năm (1991-2011), 43 giáo viên của trường đã được công nhận là giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh; hàng trăm lượt giáo viên được công nhận là Chiến sỹ thi đua cơ sở, Chiến sỹ thi đua cấp tỉnh, nhiều người được nhận Bằng khen của UBND tỉnh, của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT, của Thủ tướng Chính phủ và 2 thầy giáo đã được Chủ tich nước phong tặng danh hiệu Nhà giáo Ưu tú...
Các thầy, cô giáo giỏi hết lòng vì học sinh đã nâng Trường THPT Phan Đăng Lưu lên vị trí cao trong số 90 trường trung học phổ thông của đất học Nghệ An. Các tổ chức khác như Chi bộ Đảng trong sạch vững mạnh nhiều năm liền, Công đoàn vững mạnh, Chi đoàn xuất sắc tiêu biểu đã góp phần làm rạng danh mái trường này. Cùng với cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên đạt chuẩn, chất lượng dạy và học ngày càng được nâng lên. Trường luôn nằm trong tốp đầu về chất lượng thi vào đại học của khối các trường trung học phổ thông trên địa bàn. Năm học 2006-2007 xếp thứ 86 trong tốp 100 trường THPT toàn quốc có kết quả thi đại học cao nhất. Năm học 2009-2010 đứng thứ 7 của tỉnh, thứ 251 của cả nước với 1044 lượt thí sinh dự thi, bình quân đạt 12,79 điểm. Năm học 2010-2011 đứng thứ 10 của tỉnh, thứ 292 của cả nước với 1.042 lượt thí sinh dự thi, bình quân đạt 12,76 điểm.
Năm học 2012-2013 điểm bình quân thi đại học là 14,92, với một số thủ khoa đại học như: em Trần Đình Cường, Phan Trọng Vịnh, Trần Mạnh Tiến, Trần Đình Tuấn, Lăng Khắc Thuận, Tạ Thị Châu, Nguyễn Công Hoàng, Lê Văn Giáp. Đặc biệt, năm học 2012-2013 có em Nguyễn Văn Nam học sinh lớp 12A1 đã bước vào vòng chung kết cuộc thi Đường lên đỉnh Olimpya, đưa cầu truyền hình về trường làm nức lòng phụ huynh học sinh và nhân dân địa phương. Thế hệ học sinh của Trường THPT Phan Đăng Lưu nhiều người đã thành đạt trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội; nhiều học sinh của trường đã trở thành nhà khoa học, nhà quản lý, nhà doanh nghiệp giỏi.
50 năm xây dựng và phát triển, Trường THPT Phan Đăng Lưu đã được trao tặng nhiều huân chương, bằng khen, cờ thi đua các loại: Chủ tịch nước tặng Huân chương Lao động hạng Nhất (2001), Huân chương Lao động hạng Nhì (1996), Huân chương Lao động hạng Ba (1991); được Bộ GD&ĐT tặng 6 bằng khen; được UBND tỉnh tặng 2 Cờ thi đua xuất sắc (các năm học 1992-1993, 2003-2004) và nhiều bằng khen. Nhiều năm liền trường được công nhận là Tập thể Lao động tiên tiến; Tập thể Lao động xuất sắc. Trong những năm gần đây thương hiệu của trường lại càng được khẳng định, là địa chỉ tin cậy về chất lượng giáo dục và đào tạo bậc học phổ thông. Kỷ niệm ngày 20/11 năm 2012 trường vinh dự đón nhận bằng công nhận trường đạt chuẩn quốc gia.
Với truyền thống vượt khó, đoàn kết thống nhất cao của tập thể cán bộ, giáo viên, học sinh; với sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp uỷ đảng, chính quyền, các cơ quan quản lý giáo dục, chắc chắn Trường THPT Phan Đăng Lưu sẽ vươn lên tầm cao mới, xứng đáng là địa chỉ tin cậy về chất lượng giáo dục toàn diện của nhân dân huyện Yên Thành, của ngành Giáo dục và Đào tạo Nghệ An.
Bùi Văn Hưng