(Baonghean) Tha y, cách đây hơn bn chc năm ri, tôi mi lên tui 9-10 đã theo các anh ch và nhiu bn bè cùng trang la ngày mt bui đến trường, mt bui đi chăn bò, ct c, hái ci giúp gia đình. Các anh ch ln tui hơn, c 14-15, có người đã vào các t do HTX lp ra như t làm thy li, t nuôi bèo hoa dâu... Đó là thi k xây dng HTX mnh nht, cũng là thi k gic M đánh phá ra min Bc ác lit nht.

Làng tôi di dân lên vùng núi huyn Qunh Lưu (nay là xã Qunh Tân), thường xuyên có các đơn v b đội chn nơi đây tp luyn để chi vin cho các chiến trường. Trong gi gii lao gia thao trường, nhiu chú b đội quê nhiu nơi c min Trung, min Bc cũng thường tham gia hò hát vi "lũ nhóc" chúng tôi, có lđể "trêu gho" các ch ln tui hơn? Vi nhng người lính ra trn ngày y, trong hành trang mang theo cũng có c câu hò.

Thiếu thn trăm b và gian kh vô cùng vì đất nước còn chiến tranh, cơm không đủ ăn, áo không đủ mc, thường xuyên phi ăn độn thêm khoai sn, thm chí c rau má, rau lang... Nh có các đơn v b đội đóng quân trong làng, thnh thong chúng tôi được xem vài ti chiếu phim, văn công v làng là vui như hi.


777757_small_76960.jpg

  Mt bui luyn tp ca CLB Dân ca Hng Sơn - Qunh Lưu.nh: Thùy Vinh

Sáng mùa hè y, chúng tôi chăn bò bên mt ngn đồi và đồi bên kia có mt tp ch em đang hái ci. Vài anh ln tui, bày đặt li bo bn nhóc chúng tôi hò làm quen vi tp n đồi bên kia: "Hò ơ...Hi cô hái ci bên ơ đồi/Cô bao nhiêu tui, là người nơi ơ mô". Thường sau khi nhóm nam hò xong là nhóm n có người hò đáp li; nếu không nhóm nam s hò tiếp vi ý khích l, trách móc cho đến khi buc bên n phi lên tiếng.

Lúc đầu, thường hò nhng câu ly trong ca dao hoc ly Kiu, có đặt thêm địa danh sông núi, làng xóm ca mình. Thường v cui cuc hò còn đưa nhng câu tinh nghch, chc gho ln nhau; thm chí nhiu khi còn đưa c yếu t dung tc vào cuc hò, khiến c hai phía cùng vui cười thích thú. Không ít ln, chúng tôi còn nghe các ch em cười khúc khích, đấm lưng nhau thùm thp sau mi câu hò tinh nghch y. Tuy nhiên, phn ni dung chính trong mi cuc hò là nhng câu tình t, nói v tình yêu đôi la, tình yêu quê hương, đất nước. Chng hn như: "Yêu nhau my núi cũng trèo/ My sông cũng li my đèo cũng qua", hay "Yêu em trong d quá chng/ Trèo truông quên mt, ngm gng quên cay"...


Nhng cuc hát hò y thc s tác động mnh đến tâm hn tui thơ, giúp con người lc quan, thêm yêu đời, yêu cuc sng, vượt qua được mi gian kh, khó khăn. Tha y cc kh gian lao, vy mà lòng người bao gi cũng phơi phi, h hi, con người sng vi nhau tht nghĩa tình. Mt khác, trong hát hò đối đáp nói riêng, sinh hot dân ca x Ngh nói chung, yêu cu phi ng tác là rt quan trng để th tài trí thông minh, hóm hnh ca nhau. Chính đây là yếu t to nên sc hút, cht men say cho c hai bên trong mi cuc hát hò. Bi vy, trong cuc hát hò đối đáp, nếu có được người hay ch, khéo đặt li nhiu n ý sâu sc thì cuc hát càng lôi cun, say mê.


Các câu hò n cha ni nim trao gi, giãi bày cùng nhau, có khi còn ướm th lòng nhau. Xin tm nêu ra mt s "cung bc"tình cm qua ni dung câu hò:


Thường mi cuc hát hò đối đáp có nhiu giai đon như chào hi, giao duyên, th tài, tin bit... Nhưng cũng có khi vì hai bên đã quen biết nhau, màn chào hi có khi đã lng c s giao duyên, n ý th tài hay tinh nghch...Chúng tôi xin nêu mt dn chng v hò dng gii thiu, chào hi vùng Qunh Lưu (xưa có nhiu làng có tên bt đầu bng ch Phú như Phú M, Phú Nghĩa, Phú Thanh, Phú Minh, Phú Đa, Phú Lương...trong tng Phú Hu). Khi bên n hát: "Tin đây xin hi đôi li/ Rng trai thanh lch vn người nơi mô". Bên nam nếu là người Phú Nghĩa s tr li theo kiu chơi ch: "Ging đầu nht khu ch đin/ Tho đầu vương ngã là min quê anh"; nhưng nếu là chàng trai làng Phú M ch cn thay mt ch: "Ging đầu nht khu ch đin/ Tho đầu vương đại là min quê anh".


Nhng câu dng trách móc, k l ni nim. Chng hn như: "Anh đến giàn hoa thì hoa đã n/ Anh đến bến đò thì đò đã sang sông/Anh đến tìm em thì em đã ly chng/ Hi rng anh yêu em như ra có mn nng không em?". Dng này thường có nhiu câu và câu cũng dài hơn, hoc lc bát nhưng biến th.


Hò gi gm ước mong, ni lòng khao khát. Chng hn: "Ước gì em hóa thành mây/Che cho lưng m sut ngày bóng râm" hoc: "Ước gì anh hóa thành sông/ Để cho em tm anh bng em lên"...


Ri tinh nghch, chc gho và c dung tc. Chng hn: "Nhng người chân sếu ng giang/ Mt đêm em chp c làng trai tơ"...


Qua cm nhn ca chúng tôi, t ni dung các cuc hò th hin khá rõ, tâm hn phóng khoáng ca người x Ngh. Đó là thái độ dt khoát, quyết lit. Chng hn: "Khi em chưa có chng thì anh không ng/Em có chng ri anh còn đón ngõ đưa thư/ Anh đừng đưa thư mà hư t giy/ Em có chng ri em n ly anh mô".


Liu hôm nay, chúng ta có to được (hay phc hi được) phong trào sinh hot dân ca nói chung, nhng cuc hát hò như trước hay không? Rt khó, bi l sinh hot dân ca x Ngh ch yếu bt ngun t trong lao động, nay điu kin, hoàn cnh lao động đã khác xưa nhiu. Th hai, là đời sng văn hóa ngày nay b chi phi bi các phương tin thông tin đại chúng phát trin mnh, văn hóa ngoi lai xâm nhp nhiu, ngay c phim nh, sách báo còn b "tn công tn chân tường". Có người còn cc đoan cho là vic phc hi dân ca chng khác gì "cuc chiến vi ci xay gió".

Lý do quan trng na là do tâm thế ca người hát dân ca đã khác xưa, t trong suy nghĩ, cm quan. Dường như phn ln ch chuyên chú vào công vic kiếm sng là trên hết, h cho vic đi hát hò đối đáp này là "trò vô b"; trong khi đó nhiu người, nht là lp tr li còn mt thi gian vào nhng "trò vui" còn vô b hơn, thm chí là t nn như nhng cuc nhu thâu đêm, sát pht nhau trong các chiếu đỏ đen... Chúng ta có th phc hi hát dân ca dưới dng "sân khu hóa" nhưng khó có th phc hi được không gian din xướng như trước. Để phc hi "làm sng li" sinh hot dân ca thì không th thiếu không gian din xướng.


Dù bước đầu n lc, phc hi dưới dng "sân khu hóa" thông qua các CLB Dân ca cũng hết sc khó khăn, trước hết là v kinh phí. Nhng địa phương phát trin du lch có điu kin phc hi nhm phc v du lch, dn dn kéo được c du khách cùng tham gia là hướng cn được sm th nghim. Ch cn mt vài du khách, nht là khách quc tếđược, hát được mt vài câu dân ca x Nghđã thành công. Đây cũng là cơ hi để dân ca "sng được", phc hi được trong điu kin mi...


Mai Hồ Minh