(Baonghean) - Mỗi dịp Xuân về, vào hạ tuần tháng Giêng, bà con các bản làng của huyện vùng cao Tương Dương lại dành một góc tâm linh để hướng về Lễ hội Đền Vạn - Cửa Rào. Đến với lễ hội, bà con và du khách được đắm mình trong không khí trang trọng và linh thiêng, tươi vui và nhộn nhịp, được gửi gắm và nguyện cầu những điều thầm kín và thiêng liêng.
Đền Vạn - Cửa Rào nằm trên địa bàn xã Xá Lượng, vùng đất ngã ba sông nơi hợp lưu của dòng Nậm Nơn và dòng Nậm Mộ, khởi điểm dòng sông Lam hiền hòa từ lâu đã trở thành biểu tượng văn hóa của xứ Nghệ. Ngôi đền thiêng này gắn liền với sự nghiệp và công đức của Đoàn Nhữ Hài (đời Trần) - vị Đốc tướng đã hy sinh trên mảnh đất này để bảo vệ giang sơn, bờ cõi và cuộc sống nhân dân.
Theo các nguồn tư liệu lịch sử, vào khoảng năm 1335, giặc Ai Lao tràn xuống quấy nhiễu vùng bờ cõi miền Tây xứ Nghệ, lúc ấy gọi là đất Nam Nhung (gồm các huyện Kỳ Sơn, Tương Dương và Con Cuông ngày nay). Cuộc sống bình yên của các bản làng bị đe dọa, dân chúng vô tội bị chém giết, của cải bị cướp bóc. Hay tin, dù tuổi đã cao, nhưng Thượng hoàng Trần Minh Tông vẫn quyết thân chinh cầm quân vào dải đất biên cương này để dẹp giặc xâm lăng, giữ yên bờ cõi.
Thượng hoàng đã cử Đoàn Nhữ Hài lúc đó đang chỉ huy quân Thần Vũ và Thần Sách, kiêm chức Kinh lược Địa sứ Nghệ An được làm Đốc tướng. Trong một trận chiến diễn ra tại khu vực ngã ba sông, do sương mù dày đặc, thời tiết không thuận lợi nên vị Đốc tướng nhà Trần và nhiều quân sỹ triều đình hy sinh. Khi cuộc sống trở lại thanh bình, người dân Nam Nhung lập đền thờ tại ngã ba sông để tưởng nhớ công lao của Đoàn Nhữ Hài và binh sỹ nhà Trần đã hy sinh vì sự bình yên của cuộc sống.
Từ rất nhiều năm qua, tại Đền Vạn - Cửa Rào, nhân dân còn phối hợp thờ Tam tòa Thánh Mẫu (một trong “Tứ bất tử” theo quan niệm dân gian). Bà con các bản làng ở Tương Dương thay nhau quanh năm hương khói và tổ chức lễ hội vào dịp đầu Xuân để ghi nhớ công đức của tiền nhân và giáo dục truyền thống quê hương cho thế hệ con cháu. Lên với Đền Vạn - Cửa Rào, chúng ta đi qua những cây cổ thụ nghìn năm tuổi soi bóng xuống dòng sông như những chứng nhân của lịch sử trong dòng chảy bất tận của thời gian. Khói hương nghi ngút và lan tỏa... Ai cũng thắp một nén tâm hương và nguyện cầu bình an, phúc lộc.
Hoạt động mở màn của chương trình Lễ hội Đền Vạn - Cửa Rào năm nay là đêm giao lưu văn nghệ sẽ thu hút hàng ngàn người dân và du khách đến thưởng thức và cổ vũ. Các bản làng, đơn vị sẽ đem đến chương trình giao lưu những tiết mục đặc sắc, thể hiện bản sắc và ước vọng của cộng đồng, hứa hẹn mang lại niềm vui và sự trải nghiệm cho khán giả gần, xa. Dịp này, những làn điệu dân ca, dân vũ các dân tộc Thái, Mông và Khơ mú có thêm cơ hội được trình diễn để du khách gần xa hiểu hơn về những giá trị văn hóa phong phú của vùng đất rẻo cao biên giới.
Không ít du khách đã bị mê hoặc bởi tiếng khèn bè lúc trầm, lúc bổng, tiếng pí dào dạt như dòng suối mùa Xuân, và cả tiếng khèn réo rắt cùng những bước chân uyển chuyển trong điệu múa của những chàng trai người Mông đến từ những đỉnh núi quanh năm sương phủ. Và quyến rũ bởi những vòng xòe nhịp nhàng cùng điệu lăm vông, múa sạp của những cô gái Thái duyên dáng, dịu dàng. Rồi tiếng cồng, tiếng chiêng rộn rã hòa âm với dòng Nậm Nơn, Nậm Mộ, cùng tiếng reo vui của đất trời và lòng người hòa chung một nhịp.
Sáng sớm, khi dòng sông vừa thức dậy, tiếng trống khai hội vang lên, lễ rước linh vị Đoàn Nhữ Hài và Tam tòa Thánh Mẫu bắt đầu. Vị chủ tế xướng lên công đức của các vị thần được thờ tại đền và cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, bản làng yên ấm, muôn dân no đủ. Ngoài sân hội, các môn thể thao và trò chơi dân gian diễn ra sôi nổi và đầy hứng khởi.
Các chàng trai, cô gái miền rẻo cao Tương Dương lần lượt thay nhau chơi trò bắn nỏ, kéo co, đẩy gậy, ném còn, đánh đu, chọi gụ... Mỗi năm chỉ có một lần, ai cũng hòa vào cuộc vui trước khi bước vào một năm bộn bề và tất bật với công việc. Về với Lễ hội Đền Vạn - Cửa Rào là về với những giá trị cội nguồn lịch sử, về với những năm tháng đấu tranh dựng nước và giữ nước.
Đồng thời, về với một vùng quê sơn thủy hữu tình, con người thân tình và mến khách; nơi ta gửi gắm tâm linh để sống tốt hơn trong cuộc đời thực và chỗ để ta có được những phút giây thanh thản, sôi nổi và hào hứng để bắt đầu bước vào một năm lao động sản xuất.
Trao đổi với chúng tôi, ông Lô Thanh Nhất - Phó Chủ tịch UBND huyện Tương Dương khẳng định: “Lễ hội Đền Vạn - Cửa Rào là nơi thể hiện tinh thần đoàn kết của đồng bào các dân tộc sinh sống trên đất Tương Dương. Cũng là dịp để bảo tồn bản sắc văn hóa của các dân tộc, là nơi tụ hội những nét đẹp truyền thống của cộng đồng...”.
Tường Anh - Đặng Nguyễn