Chuyện về một trong những người Nghệ đầu tiên được phong danh hiệu Nghệ sỹ nhân dân

Nghệ sỹ nhân dân Lê Bá Tùng.

Cuốn sách xuất bản năm 1977 của Nhà xuất bản Văn hóa ghi tên tác giả là Lê Bá Tùng (kể) và Thành Đăng Khánh (ghi). Không mấy ai biết rằng, Lê Bá Tùng -  người đã kể lại đời mình qua cuốn sách ấy chính là nghệ sỹ tuồng Lê Bá Tùng, một trong những người Nghệ đầu tiên được phong danh hiệu cao quý: Nghệ sỹ nhân dân (NSND).

Trong hồi ức của Lê Bá Tùng, ông còn nhắc tới bộ tranh “Ngũ hổ bình Liêu” với các nhân vật Địch Mẫu, Lưu Khánh, công chúa Trại Ba và Bàng Hồng. Ngày mới mua tranh, mẹ ông đã chỉ vào bộ tranh này mà kể cho ông nghe tích truyện của vở tuồng nọ.

Ông yêu mến tích truyện, yêu mến bộ tranh đến độ tâm tưởng ông lúc nào cũng nghĩ tới nó, và một ngày kia, ông cất lời xin mẹ bộ tranh làm “của riêng”, gìn giữ nó như một báu vật. Ngày mới đi học, Lê Bá Tùng chỉ chuyên tâm cặm cụi với bộ tranh của mình. Ông tô những nhân vật của mình bằng màu sắc mà ông yêu - ghét.

Trong cuốn hồi ký, có cảm giác như Lê Bá Tùng đã nhớ đến gan ruột từng vai diễn, từng động tác, từng xúc cảm của những câu nói, điệu vung tay. Cố nhà báo Lê Bá Liễu (là con trai út của NSND Lê Bá Tùng) đã từng kể về quãng thời gian được sống cùng cha mình và những năm tháng sau này của NSND Lê Bá Tùng (còn được dân mê tuồng gọi là Chánh Tùng):

“Năm 1959, Nhà nước lập Trường sân khấu Trung ương tại Cầu Giấy, bố tôi được mời làm giáo viên khoa tuồng của trường. Tôi được ông mang theo cùng, gửi học chữ ở trường tư kế bên trường. Ngày lại ngày, bố tôi bận bịu công việc giảng dạy, viết sách, đóng phim... Hiếm khi nghỉ ngơi ngoài lễ thường cuối tuần, ông dắt tôi qua thăm thầy giáo Đán - người dạy chữ cho tôi. Năm 1968, tôi nhập ngũ vào Nam chiến đấu, bố tôi về hưu tại quê nhà (TX. Thái Hòa, huyện Nghĩa Đàn).

Mẹ tôi nói, ngày bố tôi về hưu, với quãng đời còn lại, ông nguyện chỉ sống chết với sân khấu tuồng. Vậy nên khi ở nhà chưa ấm chỗ, giấy tờ chưa chuyển hết về địa phương, đã thấy ông tới giúp các các đội văn nghệ trong vùng, dàn dựng các tích tuồng, xem đó như dịp để truyền rộng nghệ thuật hát tuồng đến công chúng. Với các đội văn nghệ quanh vùng thời đó, mời được thầy Chánh Tùng là quý lắm. Chẳng ở cái danh “thầy tuồng” Trung ương, càng không vì thầy dạy không lấy thù lao, cái chính là tài diễn và tấm lòng thảo thơm chung thủy của thầy với nghề.

Năm 1984, bố tôi mất ở tuổi 85 khi ông dàn dựng dở dang một tích tuồng cổ cho huyện nhà. Năm 1997, ngày giỗ thứ 13, tôi về quê thắp hương cho bố tôi, cùng lúc ông được Nhà nước truy tặng danh hiệu Nghệ sỹ nhân dân. Chị gái tôi kể trong niềm xúc động rằng, lễ trao danh hiệu cho bố tôi trân trọng lắm. Các vị lãnh đạo tỉnh, lãnh đạo Sở Văn hóa đều có đánh giá cao về tài năng, đức nghề của ông. Đặc biệt, Hội văn nghệ dân gian nhận xét ông là người có công đào tạo nghề trong môn nghệ thuật luôn lấy đạo nghĩa, trung tín làm nền cho mọi tích diễn, trường tồn với nhân gian”.