Bài viết của Kenneth A. Kiewra, giáo sư tâm lý học giáo dục tại Đại học Nebraska - Lincoln (Mỹ), trên The Conversation hé lộ cách nuôi dạy trẻ tài năng.
Một số người nghĩ tài năng là tố chất thiên bẩm. Mozart chơi piano năm 3 tuổi và sáng tác khi mới lên 5 - câu chuyện chúng ta vẫn thường được nghe đã củng cố thêm quan điểm này.
Tuy nhiên, có lẽ bạn chưa biết phần còn lại của câu chuyện: Cha của Mozart là một nhạc công, nhạc sĩ kiêm nhà sư phạm âm nhạc tài ba. Ông đã tận tâm chỉ bảo cho con trai, khuyến khích luyện tập chăm chỉ để đạt đến sự hoàn hảo.
Ngay cả khi có nền tảng tốt như vậy, đến những năm đầu của tuổi đôi mươi, sau 15 năm luyện tập gian khổ, Mozart mới tạo ra kiệt tác đầu tiên, ghi dấu ấn của bản thân trong lịch sử âm nhạc.
Theo lập luận của tôi, tài năng không được sinh ra mà được tạo ra, và cha mẹ chính là những người có thể mang lại sự khác biệt lớn cho đứa trẻ.
Sau khi nghiên cứu về những người thành công hàng đầu trong sáu lĩnh vực, nhà tâm lý học Benjamin Bloom cũng đã phát biểu: "Thứ gì mà một người nào đó trên thế giới có thể học thì đa số mọi người cũng có thể, nếu được cung cấp các điều kiện học tập phù hợp".
Ông chỉ ra năm điều kiện cụ thể: khởi đầu sớm, hướng dẫn chuyên môn, luyện tập có chủ đích, mạng lưới yếu tố tiềm năng, mục đích duy nhất.
Trẻ em không thể tự kích hoạt và phát triển các yếu tố tài năng này. Thay vào đó, trẻ cần được dẫn dắt bởi người quản lý tài năng, thường là cha mẹ, để trở thành thần đồng trong lĩnh vực cụ thể.
1. Khởi đầu sớm
Hạt giống tài năng thường được ươm trồng từ sớm tại nhà. Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng 22 trong số 24 người biểu diễn tài năng, từ kỳ thủ cờ vua cho đến vận động viên trượt băng nghệ thuật, đã được cha mẹ giới thiệu đến với lĩnh vực đó, thường là từ 2 đến 5 tuổi. Thậm chí, cha mẹ có thể là chuyên gia và đóng vai trò huấn luyện cho con. Chẳng hạn, huấn luyện viên đội bóng chuyền quốc gia John Cook đã nuôi dạy nên ngôi sao bóng chuyền Lauren Cook.
"Tôi nghĩ con gái mình có lợi thế nhờ công việc của bố. Con bé luôn được tiếp xúc với bóng chuyền. Khi nó còn bé, chúng tôi đã tạo ra một sân tập nhỏ dưới tầng hầm và quỳ gối đánh bóng chuyền", Cook cho hay.
Những phụ huynh khác không làm việc liên quan đến lĩnh vực tài năng của con, nhưng có thể cung cấp môi trường nuôi dưỡng từ sớm. Đó là trường hợp của Adora Svitak (sinh năm 1997), nhà văn trẻ xuất bản hai cuốn sách vào năm 11 tuổi. Cô đi khắp thế giới để diễn thuyết hàng trăm lần, bao gồm cả buổi TED Talk.
Cha mẹ của Adora, John và Joyce, đều không phải là nhà văn hay người diễn thuyết, nhưng họ tạo tiền đề cho thành tựu của cô. Mỗi đêm, hai vợ chồng dành hơn một tiếng để đọc những cuốn sách thú vị và hấp dẫn cho con. "Việc đọc sách đã giúp hình thành nên tình yêu dành cho việc học và đọc của Adora", Joyce nói.
Ngoài ra, họ khuyến khích Adora viết sớm, đưa ra lời khuyên, giúp cô xuất bản sách và sắp xếp các buổi nói chuyện. Joyce cuối cùng đã bỏ công việc của mình để làm quản lý toàn thời gian cho Adora.
2. Hướng dẫn chuyên môn
Nhiều phụ huynh của trẻ tài năng đã tốn rất nhiều công sức để con đạt được thành công như hiện tại. Đại kiện tướng cờ vua Kayden Troff đã học cách chơi cờ vua từ năm 3 tuổi trong khi quan sát cha mình, Dan chơi cùng các anh chị lớn.
Do có rất ít cơ hội tiếp cận với cờ vua xung quanh khu vực nhà họ ở Utah, Dan đảm nhận nhiệm vụ huấn luyện con trai. Anh đã dành 10-15 tiếng hàng tuần trong giờ nghỉ trưa và sau giờ làm việc để nghiên cứu bộ môn này.
Dan đọc sách, xem video và nghiên cứu các trận đấu hay, từ đó tự tạo ra một cuốn sách với những bài học chuyên ngành để hướng dẫn Kayden trong các buổi đào tạo hàng đêm. Cuối cùng, khi không còn theo kịp tốc độ tiếp thu của Kayden, Dan đã sắp xếp cho Kayden học qua Internet, từ các đại kiện tướng cờ vua với mức phí 300 USD mỗi tháng.
3. Luyện tập có chủ đích
Với những người tài năng, việc luyện tập thường có chủ ý, nhằm hướng đến mục tiêu và vượt ra khỏi vùng an toàn của chính mình.
Nữ sinh trung học Caroline Thiel đã mô tả về quá trình trở thành nhà vô địch bơi lội quốc gia như sau: "Vào một số ngày, bạn cảm thấy rất mệt mỏi khi luyện tập. Toàn cơ thể bạn đau nhức, và thật khó để tìm thấy động lực. Tuy não đình công, cơ thể bạn vẫn phải trải qua những cơn đau cơ, hơi thở nặng nề và nôn nao. Mọi người không nhận ra những người bơi lội luyện tập chăm chỉ như thế nào, họ nghĩ rằng chúng tôi chỉ nhảy vào bể và bơi một vài vòng".
4. Mạng lưới yếu tố tiềm năng
Khi tôi hỏi Jayde Atkins, nhà vô địch trung học môn Rodeo (môn thể thao phát sinh từ các hoạt động chăn nuôi gia súc) cấp quốc gia về lý do thành công, em nói: "Nhìn vào tất cả những gì em có, rõ ràng em nên trở thành người xuất sắc".
Jayde lớn lên tại một trang trại ngựa ở Nebraska và bắt đầu cưỡi ngựa ở tuổi lên 2. Cha mẹ em, Sonya và J.B., là những người cưỡi ngựa và huấn luyện ngựa chuyên nghiệp. Họ đã dạy em kỹ thuật giữ dây cương và luyện tập cùng em hàng giờ mỗi ngày.
Gia đình Atkins có những con ngựa được lai tạo tốt và một chiếc xe kéo lớn để vận chuyển chúng đến các thị trấn gần đó, phục vụ Jayde trong những cuộc thi Rodeo. Do đó, trang trại gia đình là mô hình hoàn hảo, cung cấp những yếu tố giúp tài năng của Jayda phát triển một cách tự nhiên.
5. Mục đích duy nhất
Một phụ huynh chia sẻ với tôi, việc cho con tập trung chơi cờ vua đã đánh đổi nhiều niềm vui và hoạt động khác. "Thằng bé không quan tâm đến việc học, nó chỉ thích cờ vua. Chúng tôi từng vứt bộ cờ đi vì kết quả học tập của nó quá kém, nhưng nhận thấy thằng bé vô cùng đau khổ", người này nói. Sau tất cả, họ vẫn muốn nhìn thấy niềm vui và sự hài lòng trên khuôn mặt con khi theo đuổi niềm đam mê.
Cha mẹ của trẻ tài năng thường ủng hộ con theo đuổi mục đích duy nhất. Tuy nhiên, đôi khi họ còn ủng hộ nhiều hơn một đam mê. Chẳng hạn, McKenzie Steiner là cầu thủ bóng mềm tiềm năng và cũng là ngôi sao nhạc đồng quê đang lên. Cha cô, Scott, là huấn luyện viên bóng mềm lâu năm của cô, đã dành hàng nghìn giờ mỗi năm để tập luyện thể thao cùng McKenzie, đồng thời nhận vai trò quảng bá và quản lý ban nhạc đồng quê của con gái.
Dù mỗi trường hợp có một câu chuyện, những phụ huynh mà tôi từng trò chuyện có quan điểm chung rằng trẻ cần lái con tàu mang tên tài năng với niềm đam mê và sự chăm chỉ, cha mẹ chỉ giúp giữ cho con tàu đi đúng hướng.