Vinh - thời gạch vụn

Xin trân trọng giới thiệu đến bạn đọc những chia sẻ của nhà thơ Thạch Quỳ về căn nguyên ra đời của bài thơ “Gạch vụn thành Vinh” viết năm 1966 cũng như ký ức của ông về một thành phố Vinh của ngày… gạch vụn. 

Tôi đến Vinh vào mùa hè năm 1957. Cuốc bộ từ Đô Lương, qua Truông Bồn, qua Nam Đàn, qua Hưng Nguyên, từ 4 giờ sáng đến 5 giờ chiều thì đặt chân đến Vinh. Trước mắt tôi là những đống gạch vụn.

Gạch vụn chất cao từng đống sừng sững hai bên đường như những con đê. Lần đầu đến Vinh, tôi chẳng thấy thành, thấy phố ở đâu, chỉ thấy toàn gạch vụn. Gạch nằm trơ trụi hai bên bờ đường. Gạch lù lù từng đống nhô cao nằm khuất trong cỏ dại. Gạch sóng soài nằm chắn ngang đường lớn. Gạch ngoằn ngoèo như những vồng khoai chạy dài lẩn khuất trong các ngõ nhỏ. Đâu đâu cũng gạch. Cả thành phố ngổn ngang gạch vụn.  Đối với thành phố Vinh, ngay từ lần gặp đầu tiên, tôi không thể có cái ấn tượng nào hơn là cái dấu ấn về gạch vụn. Vì thế, tôi không thể viết về Vinh mà không nói về gạch vụn! Ngỡ đến Vinh để nhìn thấy đống gạch vụn rồi quay về. Không dè, mùa hè năm ấy tôi lại thi đỗ vào trường cấp 3 Huỳnh Thúc Kháng. Thế là duyên nợ của tôi với các đống gạch vụn của thành phố Vinh lại phải tiếp tục kéo dài. Tôi ở lại Vinh, mượn nhà dân làm nơi trọ học.  Từ đó, ngày hai buổi đến trường, “chân trèo lên gạch vụn”, “dép cao su đặt lên cát lún” quẩn quanh qua mọi ngõ, ngách của thành phố đi về. Ở Trường Huỳnh Thúc Kháng, bọn học trò chúng tôi hè nhau đi khiêng gạch vụn về để đắp nền gạch dưới chân cột cờ.

Nền gạch dưới chân cột cờ được chúng tôi đắp bằng gạch vụn, khum khum như hình cái mai rùa. Trên cái hình mai rùa gạch vụn ấy, chúng tôi lại dựng nghiêng những viên gạch lành kết thành ngôi sao năm cánh, quét vôi trắng xóa lên hình răng cưa, trông rất đẹp mắt.

Cứ mỗi lần khiêng gạch vụn đổ ào xuống, tôi lại nghe xao xuyến tận trong lòng mình những âm thanh rạo rực. Bởi có cái hiện thực đó khơi gợi nên sau này các bạn đọc mới gặp câu thơ “Gạch vụn ùa nhau ôm lấy cột cờ” trong bài thơ “Gạch vụn thành Vinh”, tôi viết vào năm 1966. 
Tuổi trẻ của tôi thật nhiều duyên nợ với gạch vụn thành Vinh. 
Vườn hoa Lê Mao ngày nay, xưa kia là một con đường trũng. Chính bọn học trò chúng tôi đã khiêng gạch vụn về đổ đầy con đường đó, rồi đắp đất lên trồng hoa, làm thành vườn hoa ngay từ ngày ấy. Chúng tôi cũng đã ngồi đập gạch suốt cả mùa hè để đổ móng xây nhà cao tầng ở trụ sở Chỉ huy Quân khu 4 ở trước cửa Nhà hát nhân dân.

Gạch vụn thời ấy, qua bàn tay lao động của thế hệ chúng tôi cũng góp phần xây bức tường cao bốn phía ở sân vận đông thành phố, ở thư viện, ở bệnh viện, ở Nhà hát nhân dân. Vì thế nên mới có các câu thơ :