Điều khá đặc biệt, ý kiến của Thủ tướng Chính phủ được đưa ra trong điều kiện vụ đông xuân năm 2020 cả nước được mùa lúa. Theo dự kiến của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, khi kết thúc vụ cả nước sẽ đạt sản lượng khoảng 20,1 triệu tấn. Trong đó, sản lượng các tỉnh phía Bắc đạt khoảng 6,9 triệu tấn, các tỉnh phía Nam 13,2 triệu tấn.
Tuy nhiên có một thực tế, Hội nghị tổng kết Đề án An ninh lương thực (ANLT) diễn ra trong bối cảnh cả đại dịch Covid-19 đã tác động nghiêm trọng đến tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Và tính đến những ngày đầu tháng 4/2020 trên thế giới có gần 1,2 triệu ca mắc virus Corona ở hơn 200 quốc gia và vùng lãnh thổ; gần 65.000 người tử vong vì Covid-19. Ở Việt Nam, tính đến ngày 5/4, có 241 ca mắc bệnh, trong đó có 90 ca chữa khỏi. Việt Nam cũng tiến hành cách ly tập trung hơn 80.000 người tại các tỉnh, thành trên cả nước.
Thực tế dịch bệnh diễn ra khốc liệt trên quy mô toàn cầu khiến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội rơi vào tình trạng bế tắc, đình trệ; mọi hoạt động sản xuất buộc phải tạm dừng để dồn sức chống dịch. Điều này đã đặt ra cho các quốc gia trên thế giới vấn đề về an ninh lương thực.
Dự báo nhu cầu tăng cao trong khi nguồn cung trở nên hữu hạn. Việt Nam nhiều năm nay luôn giữ vững vị trí top 3 quốc gia xuất khẩu gạo trên thế giới, tuy nhiên trong bối cảnh dịch Covid-19 lây lan nghiêm trọng và chưa xác định điểm dừng, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cho rằng, muốn hay không, trước hết phải đảm bảo lương thực đủ cho 100 triệu dân trong nước. Trách nhiệm của Đảng và Nhà nước là phải ổn định lương thực, thực phẩm và cuộc sống cho người dân trong bối cảnh dịch bệnh.
“Phi nông bất ổn vẫn là câu nói rất đúng của cha ông ta, và chúng ta cần tiếp tục thực hiện trong tình hình mới”.
Nói thêm về tính chất quan trọng của vấn đề ANLT, Thủ tướng nêu trong những ngày đầu tháng 3/2020, sau khi có người nhiễm Covid-19 ngay lập tức thị trường lương thực xuất hiện tình trạng nhốn nháo, người dân tranh nhau mua dự trữ lương thực, thực phẩm. Thủ tướng Chính phủ khẳng định, mặc dù với điều kiện đặc biệt như thời điểm này nhưng Việt Nam không thiếu nguồn cung ứng lương thực, thực phẩm, các loại hàng hóa nhu yếu phục vụ 100 triệu dân. Ngay trong những ngày cao điểm, Chính phủ đã chỉ đạo các cửa hàng, doanh nghiệp kinh doanh phân phối lương thực, thực phẩm mở cửa bán đến 23h hàng ngày.
Đánh giá 10 năm thực hiện Kết luận số 53-KL/TW ngày 5/8/2009 của Bộ Chính trị về Đề án “An ninh lương thực quốc gia đến năm 2020” cho thấy, giai đoạn 2009-2019 sản lượng lúa tăng từ 39,17 triệu tấn lên 43,4 triệu tấn; bình quân lương thực đầu người tăng từ 497 kg/năm lên 525 kg/năm, đưa Việt Nam vào nhóm 6 nước hàng đầu về chỉ số này và vai trò của Việt Nam trong hỗ trợ an ninh lương thực (ANLT) cho các quốc gia khác ngày càng tăng.
Thực tế sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam còn cho thấy, nước ta xuất khẩu gạo đứng tốp đầu thế giới nhưng ANLT đứng thứ 57/113 quốc gia xuất khẩu. Đời sống của người sản xuất nông nghiệp vẫn còn nghèo, ở nhiều địa phương vẫn còn hộ dân thiếu đói. Bên cạnh đó, vẫn còn tồn tại sự thiếu ổn định trong quy hoạch sử dụng đất; cơ sở hạ tầng và khoa học công nghệ thiếu đồng bộ; lao động nông nghiệp dồi dào nhưng chất lượng thấp; chính sách đối với nông dân, địa phương, doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh lúa gạo còn một số bất cập; một số hạn chế trong hệ thống lưu thông, xuất khẩu lương thực; việc cân đối nhu cầu dinh dưỡng, sức khỏe, tuổi thọ của nhân dân vẫn gặp nhiều khó khăn…
Nói về vấn đề này, Ủy viên Bộ Chính trị, Trưởng Ban Kinh tế Trung ương Nguyễn Văn Bình cho rằng, “có thực mới vực được đạo”, nhất là trong những ngày xảy ra dịch Covid-19 càng thấy được vấn đề ANLT quan trọng như thế nào. Tuy nhiên phải đặt vấn đề ANLT trong bối cảnh sự phát triển chung, tổng thể với các lĩnh vực khác. Mục tiêu của Việt Nam là đến năm 2045 trở thành nước phát triển theo hướng hiện đại.
Bên cạnh đó, phải đặt nông nghiệp trong bối cảnh tình hình biến đổi khí hậu diễn ra ngày càng nghiêm trọng. Các cấp, ngành, địa phương cần nghiên cứu để quy hoạch lại, cơ cấu lại nông nghiệp, trong từng khu vực phải dựa trên lợi thế so sánh của từng sản phẩm nông nghiệp, nông sản để phát triển cho phù hợp. Phải làm thế nào để người nông dân có lãi 30% khi tham gia sản xuất nông nghiệp.
Tuy nhiên, cho dù chuyển dịch thế nào thì yêu cầu tiên quyết vẫn là giữ ổn định diện tích sản xuất lúa, đồng thời với nâng cao hiệu quả canh tác. Vấn đề này cần sự vào cuộc của các nhà khoa học, chính quyền các cấp, doanh nghiệp và chính người nông dân.
Sau hơn 10 năm Việt Nam thực hiện Nghị quyết 26-NQ/TW của BCH Trung ương (khóa X) về nông nghiệp, nông dân và nông thôn, về vấn đề tam nông cho thấy đời sống người dân đã có bước cải thiện. Theo Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, để Nghị quyết 26 tiếp tục thực hiện trong giai đoạn mới, trước hết phải tập trung tái cơ cấu nông nghiệp, đưa tốc độ xuất khẩu nông sản tăng 9 -10% năm. Cần có những giải pháp khoa học, đầu tư thiết kế hạ tầng, đánh giá nguồn nhân lực và có giải pháp ứng phó hiệu quả với thiên tai. Cùng với đó là khắc phục những tồn tại về liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp.
“Phải chốt cứng diện tích trồng lúa hàng năm, không chạy theo nhu cầu thị trường; gắn liền với nó là tái cơ cấu sản xuất nông nghiệp trong tổng thể phát triển kinh tế của đất nước; chuyển nhận thức nông nghiệp từ an sinh xã hội sang đáp ứng nhu cầu về dinh dưỡng, nhằm góp phần nâng cao thể trạng, tầm vóc cho người dân Việt Nam” – Thủ tướng Chính phủ nhấn mạnh.
Ở Nghệ An, sau 10 năm thực hiện Kết luận số 53-KL/TW của Bộ Chính trị và Nghị quyết số 63/NQ-CP của Chính phủ, sản lượng lương thực có hạt bình quân trên đầu người tăng từ 397 kg năm 2008 lên trên 417 kg năm 2018, thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn năm 2018 tăng gấp 3,7 lần so với năm 2008 (28,4 triệu đồng/7,65 triệu đồng); tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo giảm nhanh từ 28,89% năm 2008 xuống còn 5,54% năm 2018, không còn hộ đói.