Kết quả thực sự bất ngờ với những ai đã dõi theo quá trình lựa chọn nhân sự cấp cao của châu Âu trong suốt những ngày qua khi các ứng cử viên sáng giá nhất lần lượt “rớt đài”, nhường chỗ cho một cái tên chưa từng xuất hiện trong mọi phương án cân nhắc trước đây: Ursula von der Leyen, nữ Bộ trưởng Quốc phòng Đức.
“Lửa tàn bừng sáng”
Ursula Von der Leyen không phải là tên tuổi xa lạ trên chính trường Đức bởi bà là một thành viên kỳ cựu trong chính phủ của Thủ tướng Angela Merkel trong suốt 14 năm qua. Mặc dù có cha là một quan chức cấp cao của châu Âu, cựu Thống đốc bang Lower Sachsen – ông Ernst Albrech, nhưng sự nghiệp chính trị của Von der Leyen, người phụ nữ năm nay đã 60 tuổi lại bắt đầu khá muộn màng.
Sinh năm 1958 tại Brussels, Bỉ khi cha bà đang làm việc cho Phái đoàn châu Âu, Von der Leyen từng theo học chuyên ngành kinh tế tại Đại học Gottech và Đại học Münster từ năm 1977 đến 1980. Nhưng sau đó, bà lại chuyển sang học ngành y tại Trường Y Hanover và tốt nghiệp năm 1987. Bà đã trải qua nhiều vị trí công việc khác nhau như trợ lý bác sĩ tại một phòng khám tư nhân, rồi giảng dạy tại Khoa Dịch tễ học tại trường Y Hanover, hay cả một thời gian ở nhà làm nội trợ, trước khi bước chân vào con đường chính trị bằng việc ứng cử nghị viện bang Lower Sachsen vào năm 2003.
Chỉ 2 năm sau, bà đã trở thành Bộ trưởng Bộ các vấn đề gia đình trong chính phủ của Thủ tướng Angela Merkel, sau đó là Bộ trưởng Lao động từ năm 2009 trước khi trở thành nữ Bộ trưởng Quốc phòng đầu tiên của Đức vào năm 2013.
Nền tảng học vấn tốt, thông thạo hai ngoại ngữ tiếng Anh và tiếng Pháp, truyền thống gia đình theo nghiệp chính trị, sự nghiệp của Ursula Von der Leyen được đánh giá là khá thuận lợi. Từ năm 2010, bà còn trở thành Phó Chủ tịch Liên minh Dân chủ Cơ đốc giáo và là “cánh tay phải” của nữ Thủ tướng Angela Merkel.
Thậm chí trong suốt một thời gian dài, bà được coi như ứng cử viên tiềm năng để thay thế bà Angela Merkel trong tương lai, dù bản thân bà luôn khiêm nhường né tránh điều đó khi nói rằng: “Trong mỗi một thế hệ sẽ chỉ có một Thủ tướng, và trong thế hệ của tôi, đó là bà Angela Merkel”.
Thế nhưng quãng thời gian làm Bộ trưởng Quốc phòng của bà Von der Leyen bị phủ bóng bởi nhiều chỉ trích, ảnh hưởng khá lớn đến uy tín chính trị của bà. Ngay trong 100 ngày đầu tiên ở cương vị này, bà đã phải đối mặt với hàng loạt vấn đề hóc búa được coi là “di sản” của những người tiền nhiệm như thiếu hụt nhân sự, sai sót trong quy trình lập các kế hoạch về quốc phòng, sự xuống cấp, nghèo nàn của các trang thiết bị trong quân đội.
Hàng loạt những bê bối liên quan đến vấn đề khí tài sau đó liên tục bủa vây bà như máy bay quân sự bị hỏng, tàu ngầm không thể hoạt động, và chỉ mới tuần trước, Bộ Quốc phòng đã bị chỉ trích rất nhiều khi hai chiếc máy bay của Lực lượng không quân va chạm với nhau trong một cuộc tập trận quân sự ở phía đông bắc.
Bản thân Von der Leyen cũng khiến các binh sĩ khó chịu khi từng nói rằng quân đội Đức “có vấn đề về lập trường” và “yếu kém về lãnh đạo ở nhiều cấp độ”. Sự suy giảm uy tín của bà khiến cái tên Ursula Von der Leyen chưa bao giờ được cân nhắc khi châu Âu tranh cãi kịch liệt về người sẽ thay thế Chủ tịch Ủy ban châu Âu Jean Claude-Junker, thậm chí cựu lãnh đạo đảng Dân chủ Xã hội, cựu Chủ tịch Nghị viện Châu Âu Martin Schulz còn cho rằng bà là “bộ trưởng yếu kém nhất” của Đức. Nhưng khi hình ảnh trong nước lu mờ dần, không còn được nhắc đến trong các đồn đoán về khả năng kế nhiệm bà Angela Merkel, Ursula Von der Leyen bất ngờ tỏa sáng khi trở thành “người phụ nữ quyền lực nhất châu Âu”, bởi vị trí Chủ tịch Ủy ban châu Âu được coi là quan trọng nhất trong các thể chế của châu lục.
“Hòn đá tảng” về hội nhập châu Âu
Nhiều người có thể nói rằng bà Ursula Von der Leyen may mắn được đặt để vào vị trí quyền lực nhất châu Âu chỉ bởi các ứng cử viên khác không có sự nhất trí của các lãnh đạo EU chứ không phải vì họ kém cỏi. Nhưng ở một góc độ khác, bà Ursula Von der Leyen là một lựa chọn khiến châu Âu yên lòng khi đang đứng trước nhiều xáo trộn từ việc Anh ra đi, bởi bà là một chính trị gia nhiệt thành ủng hộ hội nhập châu Âu.
Bà từng chia sẻ về một mô hình hội nhập cao hơn cho châu Âu, đó là “Hợp chủng quốc châu Âu” – một mô hình liên bang giống như Mỹ, Đức hay Thụy Sĩ. Bà cho rằng châu Âu có thể sử dụng “lợi thế quy mô” của mình để giải quyết các vấn đề về tài chính, thuế và kinh tế. Với vai trò Bộ trưởng Quốc phòng, bà đã có nhiều chương trình hành động thúc đẩy hợp tác châu Âu trong lĩnh vực quân sự. Ngay khi Anh quyết định sẽ rời khỏi “ngôi nhà chung châu Âu”, bà đã tuyên bố rằng đó là cơ hội để châu Âu tăng cường hợp tác quân sự bởi Anh trước đó luôn là nước cản trở cho các kế hoạch chung.
2 tuần trước đây, với sự chứng kiến của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tại Triển lãm hàng không lớn nhất thế giới Paris Airshow, bà đã tham gia ký kết một thỏa thuận để khởi động hợp tác ba bên Đức – Pháp – Tây Ban Nha để thiết kế máy bay chiến đấu thế hệ tiếp theo – một dự án phát triển vũ khí lớn nhất của châu Âu cho đến nay. Một số nguồn tin còn tiết lộ rằng, trong bối cảnh mâu thuẫn gay gắt giữa Pháp và Đức trong lựa chọn nhân sự cấp cao cho châu Âu, chính Tổng thống Pháp Emmanuel Macron chủ động đề xuất bà Ursula Von der Leyen là Chủ tịch Ủy ban châu Âu sau khi gặp gỡ bà trong lễ ký kết này. Nhiều người cho rằng bà Ursula Von der Leyen sẽ thúc đẩy sáng kiến thể hiện rõ nét mức độ hội nhập châu Âu lớn hơn về quốc phòng, đó là Quân đội chung châu Âu.
Trong quan hệ quốc tế, bà theo đường lối ủng hộ ngoại giao đa phương. Chính vì vậy, với vấn đề quan trọng nhất mà EU phải giải quyết trong thời gian tới là Brexit, bà Ursula Von der Leyen có quan điểm tương đối khác biệt là thắt chặt quan hệ Anh – EU sau Brexit, thay vì phải tìm cách “trừng phạt” Anh như nhiều ý kiến trong nội bộ châu Âu. Xuất hiện trên một kênh truyền Đức hồi tháng 4, bà đã tích cực kêu gọi EU duy trì đàm phán để ngăn chặn bằng mọi giá kịch bản Anh rời EU mà không có thỏa thuận. Để làm được điều đó, bà cho rằng EU cần lắng nghe nhiều hơn những nguyện vọng của Anh, và EU sẽ tăng cường hợp tác với Anh trên cơ sở những giá trị được chia sẻ.
Được coi là một “ẩn số” trong cuộc cạnh tranh vào chức Chủ tịch Ủy ban châu Âu, giờ đây bà Ursula Von der Leyen đang chờ để được Nghị viện châu Âu phê chuẩn vào vị trí này. Châu Âu sẽ không trông đợi “luồng gió mới” bởi Ursula Von der Leyen được xem là đồng minh thân thiết của Thủ tướng Đức Angela Merkel. Nhưng chính sự chắc chẳn, đôi khi mang hơi hướng bảo thủ mang “màu sắc Merkel” chính là điều châu Âu cần giữa những xáo trộn hiện nay, để cân bằng với những thế lực dân túy và cực hữu đang nổi lên ở châu Âu.