Lễ hội Đền Chín gian từ rất lâu đãtrở thành ngày hội thiêng liêng, là điểm hội tụ văn hóa tâm linh của đồng bào dân tộc Thái miền Tây xứ Nghệ. Đến nơi đây vào những ngày diễn ra lễ hội mới có thể cảm nhận hết được những nét độc đáo, rất riêng khó lẫn với lễ hội nào.
Đồng bào dân tộc Thái thuộc các huyện Quế Phong, Quỳ Châu, Quỳ Hợp... xem đất Mường Tôn (nay thuộc xã Châu Kim huyện Quế Phong) là "đất tổ". Ở đó có ngôi Đền Chín gian thờ các vị khai cơ lập nghiệp tạo dựng nên 9 mường đầu tiên của người Thái.
Cách đây gần 700 năm vào cuối thế kỷ thứ XIV đồng bào Tày, Thái miền Tây Nghệ An xuất hiện, trong đó có dân tộc Tày- Thái ở vùng Quỳ Châu cũ đến lập nghiệp tại vùng đất Quế Phong. Trải qua những thăng trầm của lịch sử, trong một thời gian dài, Đền chỉ còn là dấu tích, đến năm 2004, đền 9 gian đã được khôi phục và năm 2008, Đền được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.
 |
Lễ hội Đền Chín gian. Ảnh: Sỹ Minh |
Từ đó đến nay, cứ vào dịp đầu Xuân, Lễ hội Đền 9 gian được huyện Quế Phong tổ chức để tri ân, tưởng nhớ các công lao Tạo Ló Ỳ đã có công sáng lập bản mường, để đồng bào trong huyện cũng như ngoài huyện hướng về cội nguồn, thắp một nén hương tỏ lòng thành kính cầu cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, nhà nhà, hạnh phúc bình an.
Sau một năm bộn bề lo toan công việc vào những ngày 14,15,16/2 âm lịch, đồng bào các dân tộc lại cùng hướng về cội nguồn. Lễ hội Đền 9 gian là một sinh hoạt tín ngưỡng, văn hóa cộng đồng, biểu hiện rõ nét sắc thái của địa phương. Theo phong tục truyền thống, hàng năm đến ngày mở hội, 9 Mường rước lễ vật lên đền 9 gian làm lễ tế Trời, Tạo Ló Ỳ và tổ tiên các dòng họ của người Thái. Đặc sắc nhất là ngoài lễ Yết cáo vào chính lễ sẽ diễn ra Lễ chém trâu (hay còn gọi là Lễ Phắn quái). Lễ chém trâu là nghi thức giết trâu bởi thịt trâu là lễ vật chính dùng để tế Thẻn Phà (Vua Trời) và Tạo Ló Ỳ trong Lễ Đại tế.
Nếu như không khí của Lễ Hiến sinh trong đền trang trọng bao nhiêu các hoạt động vui chơi và các trò chơi dân gian diễn ra bên ngoài đền lại vui nhộn bấy nhiêu. Đến với Lễ hội du khách được đắm mình trong những trò chơi dân gian như ném cò, kéo co, thi đánh trống, cồng chiêng, khắc luống, văn nghệ...lưu giữ những hoạt động văn hóa truyền thống tốt đẹp về đời sống tâm linh, là nơi sinh hoạt văn hóa đầy ấn tượng, hướng tới cái thiện, uống nước nhớ nguồn của những cư dân Thái trong vùng. Nét mới của Lễ hội năm nay, là huyện Quế Phong tổ chức nhiều trò chơi dân gian hát xuối nhuôn, tỏ lẻ, chọi gà, gói bánh chưng, quăng chài cá trên sông Tà Tạo...Huyện đã tập trung đầu tư tôn tạo nâng cấp một số hạng mục, trưng bày các gian hàng sản phẩm truyền thống, quảng bá tiềm năng du lịch của địa phương.Lễ hội Đền 9 gian là ngày hội chung của toàn dân, ngày mà mọi trái tim dầu ở muôn nơi vẫn đập chung một nhịp, mọi cặp mắt đều nhìn về cùng một hướng. Tâm tưởng người về dự hội là hướng về tổ tiên, cội nguồn với sự tôn kính và lòng biết ơn sâu sắc. Đó là những cuộc hành lễ thể hiện tính tâm linh và nhân văn sâu sắc.
Lịch sử như một dòng chảy liên tục, hôm nay đồng bào các dân tộc ở Quế Phong đã phát huy truyền thống tốt đẹp cùng nhau đoàn kết vượt khó dành được nhiều thắng lợi trên tất cả các lĩnh vực. Năm 2010, kinh tế - xã hội của Quế Phong tiếp tục tăng trưởng khá, tốc độ tăng trưởng đạt 12,85%, cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng, các chỉ tiêu về sản lượng lương thực, thu ngân sách đều đạt và vượt mức kế hoạch đề ra, nhiều mô hình kinh tế được nhân rộng và xây dựng. Đặc biệt chương trình 30a của Chính phủ đã đem lại diện mạo mới cho huyện vùng cao Quế Phong, giai đoạn 1 huyện đã xóa được 2.915 ngôi nhà dột nát và kế hoạch trong năm 2011 huyện hoàn thành chỉ tiêu xóa nhà dột nát cho các hộ nghèo. Ông Lữ Đình Thi- Chủ tịch UBND huyện Quế Phong cho biết: "Thành công Đại hội Đảng bộ lần thứ XX, đã tạo sự chuyển biến rõ nét, với đội ngũ cán bộ được cơ cấu, bố trí hợp lý, phù hợp năng lực, trình độ chuyên môn đem lại hiệu quả công việc cao. Đồng thời Quế Phong đã đẩy nhanh tiến độ thực hiện 18 chương trình, đề án thực hiện Nghị quyết Đảng bộ nhiệm kỳ 2010-2015, trong đó tập trung xây dựng các mô hình kinh tế trọng điểm, mũi nhọn cùng với phát triển văn hóa, y tế, giáo dục, xây dựng nông thôn mới,... Lồng ghép các chương trình dự án tạo "cú hích" lớn, thực hiện mục tiêu đến năm 2015 đưa Quế Phong trở thành huyện khá của miền Tây xứ Nghệ".
Thanh Lê