Ngày khai giảng, nhớ lời kêu gọi “Chống nạn thất học”

Ngày 3/10/1945 theo đề nghị của Nha Bình dân học vụ, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra lời kêu gọi toàn dân “Chống nạn thất học”. Một trong những công việc phải thực hiện cấp tốc là nâng cao dân trí. Người khuyên dân ta "trước hết phải biết đọc, biết viết chữ Quốc ngữ" và Người kêu gọi hãy góp sức với Bình dân học vụ. 

Cao trào bình dân học vụ

Lời kêu gọi của vị lãnh tụ kính yêu thể hiện rất rõ ý Đảng lòng dân, tạo nên một làn sóng có sức mạnh vô biên, thành một cao trào chưa từng thấy trong lịch sử nước nhà. Đặc biệt là lời kêu gọi chống mù chữ của Bác diễn ra vào cuối năm 1945, đó là lúc nạn đói đang hoành hành và tiêu diệt hết 2 triệu đồng bào thân yêu của chúng ta và cũng là  lúc ở miền Nam của Tổ quốc, giặc Pháp đang trở lại xâm lược một lần nữa.

Lời kêu gọi “Chống nạn thất học” của Bác lập tức trở thành một sự kiện lớn trong đời sống văn hóa của đất nước lúc bấy giờ. Bác chỉ rõ: “Mọi người Việt Nam phải hiểu biết quyền lợi của mình, bổn phận của mình, phải có kiến thức mới để có thể tham gia vào công cuộc xây dựng nước nhà và trước hết phải biết đọc, biết viết chữ Quốc ngữ”.

Thấm nhuần lời dạy của vị cha già kính yêu, lại có Nha Bình dân học vụ mà Chính phủ vừa lập ra để trông nom việc học của dân chúng, cả một cao trào hưởng ứng và học tập. Cả một thời kì vận động bình dân học vụ (BDHV) rất sâu sắc và với một quy mô rộng lớn. Các khẩu hiệu “Đi học BDHV là yêu nước! Dạy học BDHV là yêu nước! Giúp đỡ BDHV là yêu nước!”. “Chống mù chữ cũng như chống ngoại xâm”, “Giặc dốt diệt, Việt Nam cường”... Khẩu hiệu được viết dán ở từng nhà, mặt tường thân cây. Khẩu hiệu được hô vang trong các buổi phát thanh, trong các đội ngũ diễu hành, các buổi rước đuốc bình dân với các hình ảnh quyển vở, lọ mực, cây bút…

Lớp Bình dân học vụ phường Lương Yên (Hà Nội)

Lớp học mở khắp nơi, tại các trường, tại đình, chùa, tại nhà dân. Lớp bên vỉa hè, trên đê, trên xích lô, trên thuyền, ngoài ruộng, có lớp mở ở trại giam cho phạm nhân. Lớp đông người, lớp một thầy một trò, lớp không có giáo viên, học viên đến tập đọc trên các bảng đã viết sẵn treo trên khóm tre, bụi chuối, bờ ao để bà con học mỗi khi ra đồng, ra chợ, có nơi quy định ai đọc được hàng chữ treo trước chợ mới được vào chợ mua, bán. Có nơi trên ghế dài, ghế tựa; có nơi ngồi trên chiếu, có nơi úp thúng để làm bàn học.

Ban đêm ở thành thị thắp đèn điện, ở nông thôn thắp đèn dầu hỏa, có nơi dùng dầu lạc, đốt trái mù u, hạt bưởi, nhựa trám để lấy ánh sáng mà học. Giấy viết không có thì dùng than, dùng gạch  viết trên nền xi măng, dùng que viết lên đất.

Để động viên mọi người đến lớp, các cụ già đến từng nhà, từng ngõ nhắc nhở bà con đi học và cũng đi học để lôi cuốn con cháu. Ai gặp cảnh nhà khó khăn các cụ đến tận nhà giúp đỡ: Bế con, thái rau cho lợn ăn… Nếu thiếu thầy giáo thì các cụ chỉ rõ trong lời kêu gọi của Bác: “Vợ chưa biết thì chồng bảo, em chưa biết thì anh bảo, cha mẹ chưa biết thì con bảo, người ăn người làm không biết thì chủ nhà bảo…”. Có người cày xong thửa ruộng, chân còn lấm bùn đất vội vàng vào lớp cầm viên phấn để giảng bài. Người tàn tật biết chữ cũng tham gia dạy học. Có những cụ già cũng xung phong làm thầy giáo.

Thấy rõ công lao của người giáo viên Bình dân học vụ trong sự nghiệp tiêu trừ giặc dốt, ngày 4/5/1946, Bác lại thân thiết gửi thư động viên cán bộ giáo viên BDHV, tặng anh chị em danh hiệu cao quý là “Chiến sĩ diệt dốt”. Bác gửi gắm lòng tin vào những người “anh hùng vô danh” ấy và ghi nhận: “Một phần tương lai của dân tộc nước nhà nằm trong sự cố gắng của anh chị em”. Người học, người dạy đều được Bác khuyến khích động viên nên mọi người cố gắng rút ngắn thời gian biết đọc, biết viết.

Thành tích kỳ diệu

Thật là kì diệu, trong thời điểm gay go của lịch sử, khi vận mệnh dân tộc đang ở tình thế "ngàn cân treo sợi tóc" mà việc học, xóa nạn mù chữ lại trở thành "công việc cấp bách" cần phải thực hiện cấp tốc, được tổ chức thành chiến dịch và đã đạt thành tích vẻ vang. Trong thành tích ấy, công lao của Chủ tịch Hồ Chí Minh rất lớn. Người chẳng những đề xuất về công cuộc chống nạn mù chữ mà còn viết lời kêu gọi toàn dân tham gia công cuộc chống nạn mù chữ mà còn viết lời kêu gọi toàn dân tham gia công cuộc chống nạn thất học, kí sắc lệnh về  công tác  bình dân học vụ và về việc xây dựng, chăm sóc đội ngũ giáo viên, chú ý đến chương trình,  nội dung giảng dạy… mà còn quan tâm cụ thể đến phương tiện, điều kiện, kinh phí cho việc dạy và học bình dân học vụ.

Thành tích kì diệu của công cuộc chống giặc dốt đã góp phần bảo vệ thành quả của cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945, bảo vệ chính quyền dân chủ nhân dân, bảo vệ nước Việt Nam dân chủ cộng hoà, nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á.