Cận cảnh vi phạm
Phản ánh đến Báo Nghệ An vấn nạn khai thác cát trái phép là những người dân thuộc xóm 12, xã Thanh Tiên, huyện Thanh Chương. Theo người dân, nhà, vườn kề sông Lam nên vấn nạn “cát tặc” khiến cuộc sống của họ gặp nhiều hệ lụy.
Người dân cho biết thêm: “Về đêm, nhất là nửa đêm đến rạng sáng, những người khai thác cát trái phép hoạt động ngang nhiên, không gặp bất kỳ sự cấm cản nào. Chúng tôi đã nhiều lần báo cơ quan chức năng và chính quyền địa phương, nhưng việc xử lý vẫn bị bỏ ngỏ…”.
Và tới chiều tối ngày 22/1/2018, người dân xóm 12, xã Thanh Tiên thông tin: “Có dấu hiệu cho thấy đêm nay họ sẽ khai thác sớm. Đề nghị Báo Nghệ An làm rõ vấn nạn này giúp dân...”.
Có mặt ở xóm 12, xã Thanh Tiên đêm 22/1/2018, từ trong nhà các hộ dân sống ven sông Lam, đã có thể nghe tiếng động cơ máy hút cát. Kế hoạch mà người dân vạch ra là họ sẽ dùng thuyền câu đưa phóng viên đến những đoạn sông có tàu hút cát, có bến tập kết cát để ghi lại bằng chứng.
“Từ đoạn giáp ranh giữa hai xã Thanh Lĩnh và Thanh Tiên cho đến cầu Rạng là khu vực bị khai thác nặng nhất. Chúng tôi sẽ cử người đưa các nhà báo đi…” - người dân xóm 12 trao đổi.
Xuống chiếc thuyền câu làm bằng tôn lá, chúng tôi tròng trành trong đêm trên mặt sông láng đen tiến dần về những chiếc tàu hút cát nổ máy vang dội, ánh đèn pha cảnh giới sáng lấp loáng.
Ở đoạn giáp ranh giữa xã Thanh Lĩnh và xã Thanh Tiên, chúng tôi ghi nhận được có 5 tàu hút cát. Các con tàu này, sau chừng 1 giờ đồng hồ hút đầy khoang thì lặng lẽ di chuyển đến bãi tập kết tại xóm 12, xã Thanh Tiên. Dừng thuyền câu tại một bãi nổi giữa sông, chúng tôi chứng kiến cảnh vận xuất cát rầm rộ từ các tàu khai thác cát lên bến; từ bến lên các phương tiện ô tô. Tại bãi tập kết này, có đến 3 - 4 trục cẩu cát hoạt động liên tục, đèn pha chiếu sáng cả một khu vực…
Chúng tôi lại tiếp tục cùng người dân ngược lên cầu Rạng. Trong khoảng gần 1 km trên sông, lác đác thêm một số tàu hút cát dọc bờ. Gần đến cầu Rạng, người dân đưa chúng tôi cập bờ, ven theo các bãi ngô lên cầu Rạng. Vì “từ trên cầu sẽ thấy toàn cảnh hoạt động khai thác cát, an toàn mà không bị các đối tượng khai thác cát trái phép phát hiện…”.
Quả thực, từ trên cầu Rạng, rất dễ quan sát thấy các con tàu khai thác cát trái phép trên thượng lưu và cả phía hạ lưu. Những khu vực bị hút cát, cách chân cầu Rạng khoảng trên 100m, sát với các bãi bồi mà người dân trên địa bàn đang trồng ngô và các loại hoa màu.
Cảnh tượng khai thác ở khu vực này, còn rầm rộ hơn đoạn giáp ranh Thanh Lĩnh và Thanh Tiên. Và bên bờ tả, thuộc địa phận xã Thanh Hưng cũng có một bãi tập kết, đèn điện sáng lòa, các cần cẩu tháp hối hả vận xuất cát từ tàu khai thác lên bãi…
Những hệ lụy
Sáng ngày 23/1/2018, chúng tôi tiếp tục cùng người dân xóm 12 xã Thanh Tiên dùng thuyền câu đi dọc sông Lam đoạn từ xã Thanh Lĩnh đến hết đất Thanh Tiên. Lòng sông Lam đoạn này mênh mang. Nhưng hai bên bờ, cây cối ngả nghiêng, các bãi bờ sụt, lún.Thậm chí, có một đoạn bờ tả sông Lam từng được kè rọ đá chống sạt nhưng nay đã bị lún trôi gần hết.
“Tất cả chỉ vì nạn khai thác cát trái phép. Chính vì tình trạng hút cát trái phép đã làm hàng ngàn mét đất bãi, và kè rọ đá bảo vệ chân đê bị sạt lở, sụt lún và bị cuốn trôi. Nếu không chấm dứt được tình trạng này thì ngay cả nhà dân, thậm chí đường Tỉnh lộ 33 cũng sẽ bị hư hại…” - một người dân nói.
Cùng với tình trạng các bãi bờ bị sạt, lở, lún sụt, có nhiều hố tử thần đã xuất hiện trên dòng sông Lam đã dẫn đến những vụ đuối nước thương tâm. “Ngay cả lao động của tàu khai thác cát cũng đã bị đuối nước. Đó là trường hợp cháu Nguyễn Văn Đ., đang là sinh viên Trường Đại học Vinh, tranh thủ ngày nghỉ làm thêm giúp gia đình nhưng trong lúc hút cát từ tàu đổ vào bến đã bị trượt chân rơi xuống hố cát. Em Đ. bị đuối nước chết trong ngày 3/3/2016…” - người dân phản ánh.
Theo Tổ trưởng tổ tự quản xóm 12 - bà Nguyễn Thị Phượng, thì người dân không chỉ bức xúc với tình trạng khai thác cát trên sông, mà còn cả với tình trạng bãi tập kết ngay trong lòng khu dân cư. Vì như với bãi tập kết cát tại xóm 12, tình trạng bốc dỡ, vận chuyển hàng ngàn m3 cát sạn của trăm lượt xe ô tô cả ngày lẫn đêm để đưa đi bán khắp nơi đã gây nên tình trạng ô nhiễm môi trường. Đồng thời những tiếng va đập, gầm rít của 7 chiếc cần cẩu tự chế của tàu khai thác lắp động cơ hút cát sạn… đang làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, đời sống sinh hoạt của người dân, nhất là từ 21 giờ đến 5 giờ sáng. Anh Hồ Văn Nhàn (xóm 12, xã Thanh Tiên) thông tin, do lượng xe ô tô vào bến bãi lấy cát sạn quá đông, nên tại đây đã xảy ra nhiều vụ tai nạn nghiêm trọng. Cụ thể vào ngày 11/10/2016, trong khi đang tham gia giao thông tại khu vực bến cát, chị Nguyễn Thị A., trú tại xã Thanh Tiên đã bị xe ô tô của bến cát cán chết. Ở xóm 8, xã Thanh Tiên cũng có một người dân bị tai nạn giao thông, trượt ngã xe máy phải đi cấp cứu và điều trị dài ngày.
Còn theo ông Phạm Huy Trường (xóm 12, xã Thanh Tiên) phản ánh: Hoạt động khai thác trái phép, buôn bán, vận chuyển cát sạn của các chủ bến cát ở xã Thanh Tiên đã diễn ra gần 7 năm nay, liên tục cả ngày lẫn đêm gây nhiều hậu quả nghiêm trọng.
Nhân dân đã nhiều lần trực tiếp kiến nghị yêu cầu chính quyền xã, chính quyền huyện về điều tra để xử lý hoạt động trộm phá tài nguyên trái phép của 2 gia đình, trực tiếp đề xuất kiến nghị với đoàn đại biểu Quốc hội về tiếp xúc cử tri; nhưng những hoạt động khai thác cát sạn trái phép của vẫn ngang nhiên hoạt động. Không biết người dân còn phải chịu đựng cảnh này đến bao giờ?…
Cùng với người dân xóm 12, người dân xóm 1, xã Thanh Tiên cũng chịu nhiều hệ lụy của nạn khai thác cát trái phép. Sau nhiều lần chính quyền địa phương không xử lý được “cát tặc”, người dân đã nhóm họp, dùng thuyền xuống sông Lam trực tiếp đẩy đuổi. Khoảng tháng 10/2017, trong một lần đẩy đuổi, người dân đã thu giữ 4 chiếc nốc, 8 chiếc mỏ neo của các tàu hút cát trái phép, bàn giao cho chính quyền. Từ sau vụ việc này, người dân đề nghị xã cho thành lập tổ môi trường để đẩy đuổi các đối tượng khai thác cát trái phép.
Qua kiểm tra của Tổ công tác liên ngành của tỉnh tại các huyện Thanh Chương, Nam Đàn, Hưng Nguyên và TP. Vinh, đã làm rõ được một số tồn tại của các doanh nghiệp, hộ kinh doanh cát sỏi: Doanh nghiệp tư nhân Minh Tam; Công ty CP Thái Đại Lợi; Hộ kinh doanh Cao Văn Đại; Công ty CP Bảo Đức; Doanh nghiệp tư nhân thương mại và xây dựng Tuyết Công; Hộ kinh doanh Hoàng Nghĩa Hải; Hộ kinh doanh Phan Văn Tài; Công ty TNHH khai thác cát sạch Yến Nhi; Doanh nghiệp tư nhân Kiều Diệu...
Các tồn tại đó là: Chưa có hợp đồng thuê đất theo quy định của pháp luật; không có giấy phép hoạt động bến thủy nội địa; không có thủ tục pháp lý về môi trường; không có đầy đủ hóa đơn chứng minh nguồn gốc cát sỏi nhập về; không xuất trình được sổ sách chi tiết mua và bán hàng hóa; chênh lệch giữa hàng nhập về và hàng bán ra chưa kê khai thuế...
Các tồn tại đó là: Chưa có hợp đồng thuê đất theo quy định của pháp luật; không có giấy phép hoạt động bến thủy nội địa; không có thủ tục pháp lý về môi trường; không có đầy đủ hóa đơn chứng minh nguồn gốc cát sỏi nhập về; không xuất trình được sổ sách chi tiết mua và bán hàng hóa; chênh lệch giữa hàng nhập về và hàng bán ra chưa kê khai thuế...