(Baonghean) - Cho đến ngày 16/8/2012, trong khi chài lưới trên sông Lam thuộc khu vực ngoài cầu Bến Thủy (Thành phố Vinh), anh Nguyễn Văn Bình, ngụ tại xóm 9, xã Hưng Lợi (Hưng Nguyên) đã phát hiện 2 khẩu súng thần công. Ngay sau đó, anh Bình đã trục vớt 2 khẩu súng nói trên và thuê cần cẩu đưa về nhà cất giữ và trực tiếp báo cho Bảo tàng Nghệ An biết. Tiếp nhận thông tin, Bảo tàng Nghệ An đã làm việc với chính quyền địa phương và tiến hành khảo sát 2 hiện vật nói trên.
Qua khảo sát số đo kỹ thuật, bước đầu có thể khẳng định đây là khẩu súng thần công lớn nhất được phát hiện từ trước tới nay tại địa bàn 2 tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh (cho đến thời điểm hiện nay, đã phát hiện 6 khẩu súng thần công).
Theo anh Nguyễn Văn Bình, khẩu súng thứ 2 này được phát hiện và trục vớt trước khẩu súng đầu khoảng hơn 1 tháng. Khi chưa hiểu nó là súng thần công, anh Bình đã bán phế liệu. Khi phát hiện khẩu súng thứ 2, rồi thuê cẩu trục vớt lên, nghe mọi người nói đây là loại súng của thời phong kiến, anh Bình đến chuộc lại khẩu súng trước đó.
Do nằm dưới lòng sông đã lâu, toàn bộ thân súng bị hà bám và oxy hóa, nên chưa tìm thấy lạc khoản. Đoạn giữa thân súng có những mảnh gỗ bám chặt, đặc biệt còn có gông sắt để lại trên thân súng (có lẽ để giữ súng vào mặt sàn tàu). Một chi tiết quan trọng được anh Nguyễn Văn Bình cung cấp là: Khẩu súng nằm trong một chiếc tàu bị chìm dưới đáy sông Lam, cách cầu Bến Thủy khoảng 1.200m (hướng ra biển) và có độ sâu khoảng 15m. Độ dài của con tàu khoảng 40m, chiều rộng trên 10m, đà ngang con tàu có tiết diện 40cm x 4 cạnh. Bước đầu, chúng tôi đoán định: Khẩu súng thần công này là của một chiến hạm đã bị chìm tại đây vào khoảng thế kỷ 17 hoặc thế kỷ 18. Theo một số nhà nghiên cứu và tài liệu lịch sử cho biết, trước đây tại vùng sông này, thời kỳ Vua Lê – Chúa Trịnh và Trịnh - Nguyễn phân tranh đã có nhiều cuộc thủy chiến xảy ra giữa binh lính Đàng trong và Đàng ngoài. Còn ông Nguyễn Đình Chiến - Phó Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam cho biết: Trong thời kỳ phong kiến, quân đội Vua Lê - Chúa Trịnh đã đánh chìm một chiến hạm của Nhật hoàng ngay tại vùng hạ lưu sông Lam...
Để nghiên cứu về mọi phương diện lịch sử, văn hóa, khoa học liên quan đến khẩu súng và con tàu bị đắm, thiết nghĩ cần có sự quan tâm, giúp đỡ của Viện Khảo cổ học, sự phối hợp của một số cơ quan hữu quan để nghiên cứu thăm dò, trục vớt chiếc tàu đắm. Hiện tại, 2 khẩu súng thần công nêu trên đang được bảo quản tại Bảo tàng Nghệ An.