Đưa rau từ rẫy xa về vườn nhà
Đến Lưu Thông, chúng tôi nhận thấy thêm một điểm đặc biệt là địa hình của bản khá bằng phẳng, cư dân sinh sống dọc đôi bờ của một con suối khá lớn được gọi là Cành Xà. Nếu không am hiểu về kiến trúc nhà ở của đồng bào vùng cao không ít người sẽ nghĩ rằng đây là bản của người Thái chứ không phải của người Mông.
Một trong những điểm đặc biệt ở bản Lưu Thông là bà con người Mông đã đưa cây rau, đậu từ rẫy về vườn nhà. Nghĩa là, diện tích đất không rộng nhưng hầu hết các hộ gia đình đều dành một ít đất vườn để trồng rau cải, cải bắp, đậu và một số loại rau, củ, quả khác. Trước tiên là để đáp ứng nhu cầu thực phẩm hàng ngày, phần còn lại đem ra bán ở chợ để có thêm nguồn thu nhập.
Trước đây, do sinh sống trên đỉnh núi cao, địa hình làng bản cheo leo, nhà sát nhà nên gần như không có đất trồng rau. Muốn trồng các loại rau, bà con phải mang hạt và cây giống ra rẫy, hàng ngày phải cuốc bộ mấy giờ đồng hồ mới đem được rau về nhà, mất nhiều thời gian và công sức.
Hiện nay, do điều kiện địa hình, nhiều bản Mông ở Kỳ Sơn, Quế Phong và Tương Dương vẫn đang phải duy trì cách làm này. Có thể nói, những vườn rau ở Lưu Thông là một “kỳ tích”, vì bà con người Mông ở đây đã đưa được cây rau từ rẫy xa về vườn nhà.
Duy trì những “vườn treo”
Nhưng đến Lưu Thông, chúng tôi vẫn gặp một cảnh rất quen, gần như hầu hết các bản người Mông đều có, đó là những “vườn treo” trồng rau. Xuất phát từ địa hình cheo leo, không có vườn trồng rau, phải ra trồng ở rẫy xa nên gặp khá nhiều bất tiện. Đồng bào Mông có sáng tiến tạo ra các “vườn treo”, tận dụng các loại xô, chậu bị hỏng hoặc hộp xốp, cho đất màu vào rồi gác lên giá gỗ, có khi là mái nhà hoặc bất cứ vật gì có mặt phẳng và độ cao để trồng rau.
Các loại rau được trồng ở “vườn treo” chủ yếu là các loại gia vị (hành, rau húng và lộc thơm), phục vụ cho việc chế biến các món ăn hàng ngày, rất thuận tiện vì không phải đi quãng đường xa, vừa có thời gian nghỉ ngơi. Tuy có vườn trồng rau nhưng bà con Lưu Thông vẫn duy trì cách làm cũ, điều này làm nên sự đặc biệt ở bản Mông này.
Ông Vừ Giống Nênh – Trưởng bản Lưu Thông cho biết: “Vừa trồng rau ở vườn nhà, vừa duy trì “vườn treo”, thể hiện bà con người Mông ở đây vừa có sự năng động trong tiếp nhận cái mới, vừa không quên những năm tháng vất vả, thiếu thốn của ngày xưa”.