BIẾN ĐỘNG PHÚT CHÓT
Cuộc đàm phán thương mại Mỹ - Trung đang ở vào thế “thuận buồm xuôi gió” sau cuộc đàm phán áp chót giữa đôi bên ở Bắc Kinh vào tuần trước. Phát biểu hôm 1/5, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Steven Mnuchin cho biết ông và Đại diện Thương mại Mỹ Robert Lighthizer đã có "các cuộc đàm phán hiệu quả" với Phó Thủ tướng Trung Quốc Lưu Hạc. Trên mạng xã hội Twitter, ông Mnuchin còn khẳng định: “Chúng tôi sẽ tiếp tục thảo luận tại Washington vào tuần tới". Các quan chức đàm phán Mỹ và Trung Quốc không đưa ra tuyên bố nào với báo giới về kết quả cuộc đàm phán lần thứ 10 kéo dài nhiều giờ đồng hồ. Và dự kiến Phó Thủ tướng Lưu Hạc sẽ dẫn đầu phái đoàn Trung Quốc tới thủ đô Washington để tiến hành đàm phán thêm bắt đầu vào ngày 8/5 tới.
Tuy nhiên, mọi việc có vẻ như đang “đi trật đường ray” kể từ cuối tuần sau một tuyên bố của Tổng thống Mỹ Donald Trump trên Twitter. Ngày 5/5 ông Trump cho biết mức thuế đối với 200 tỷ USD hàng hóa từ Trung Quốc sẽ tăng từ 10% lên 25% vào ngày 10/5, đồng thời đe dọa sẽ sớm áp thuế 25% đối với 325 tỷ USD hàng hóa khác của Trung Quốc. Trên trang Twitter cá nhân, ông chủ Nhà Trắng cho biết "trong 10 tháng, Trung Quốc đã trả thuế 25% cho Mỹ đối với 50 tỷ USD hàng hóa lĩnh vực công nghệ cao và 10% cho 200 tỷ USD đối với các loại hàng hóa khác". Tuy nhiên, ông cho biết sẽ tăng thuế từ 10% lên 25% với hàng hóa Trung Quốc từ ngày 10/5.
Theo Tổng thống Trump, tiến trình đàm phán thỏa thuận thương mại giữa hai nước vẫn “tiếp diễn, nhưng quá chậm, khi họ (Trung Quốc) tìm cách đàm phán lại”. Ông khẳng định sẽ không chấp nhận và đe dọa áp thuế 25% đối với 325 tỷ USD hàng hóa bổ sung của Trung Quốc. Lời đe dọa của ông Trump có thể hiểu là chính quyền Mỹ muốn gia tăng sức ép với Bắc Kinh trước thềm vòng đàm phán (có thể xem là cuối cùng) tại Washington tuần này.
Đây là một chiến thuật quen thuộc của ông Trump, và tới giờ vẫn đang cho thấy hiệu quả. Tuy nhiên, Trung Quốc cũng sẽ không thể thể ngồi yên vào thời điểm quyết định này.
Báo The Wall Street Journal trong ngày 5/5 cho biết Trung Quốc đang cân nhắc hủy các cuộc đàm phán với Mỹ trong tuần này sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump đe dọa tăng thuế đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc. Dư luận đồn đoán nhiều khả năng, Phó Thủ tướng Trung Quốc Lưu Hạc không có mặt tại Washington như đã định. Trên trang Twitter, Tổng biên tập tờ Global Times, ấn phẩm tiếng Anh của Nhân dân Nhật báo - cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Trung Quốc, ông Hồ Tích Tiến, bình luận viên của tờ này viết: “Hãy cứ để (Tổng thống) Trump tăng thuế. Hãy xem khi nào cuộc đàm phán thương mại mới có thể được nối lại”.
Trong bối cảnh này, cảnh báo của Tổng thống Trump giống như một "thời hạn chót" và gây áp lực mạnh mẽ với Bắc Kinh. Chưa thể rõ “sự nghiêm túc” của phía Trung Quốc tới đâu khi đưa ra ý định này, nhưng Bắc Kinh hiểu, Tổng thống Mỹ cũng đang cần một thỏa thuận lớn với Trung Quốc không kém nhu cầu của Trung Quốc dàn xếp cuộc tranh chấp này.
Cuộc vận động tái tranh cử năm 2020 rõ ràng là một cột mốc mà ông Trump đang hướng tới, buộc ông phải ghi dấu nhiều hơn với các thành tựu đối nội và đối ngoại.
CUỘC CHIẾN TRƯỜNG KỲ PHÍA TRƯỚC
Sự bấp bênh của cuộc đàm phán Mỹ - Trung được báo trước từ lâu. Kể cả người trong cuộc cũng không nghi ngờ vào điều này, bất chấp những tuyên bố đầy lạc quan. Phía Mỹ dù muốn có được kết quả như ý nhưng luôn thể hiện sự thận trọng, khi luôn “để sẵn trong túi” các lệnh áp đặt thuế mới với hàng hóa Trung Quốc. Phía Trung Quốc còn không đưa ra dự đoán nào về kết quả cuối cùng. Điều người ta có thể chắc chắn là có quá nhiều rào cản để hai bên có được thỏa thuận cuối cùng, bởi lẽ Mỹ và Trung Quốc vẫn bất đồng chưa thể chạm tới những lợi ích cốt lõi của cả hai, không ai muốn nhân nhượng trong một sớm một chiều.
Tổng thống Mỹ thậm chí còn “dục tốc” khi muốn thấy kết quả cụ thể trước năm 2020, thời điểm diễn ra bầu cử tổng thống Mỹ. Trong khi đó, Trung Quốc đặt thời hạn cho tiến trình này lên tới 6 năm. Chặng đường dài có thể giúp Bắc Kinh “kéo dãn” các áp lực và “mềm hóa” các cam kết được dự báo là sẽ rất khắt khe.
Ngay cả việc hai bên mới chỉ thông báo đạt được “tiến triển” trong nhiều lĩnh vực, như sở hữu trí tuệ, ép buộc chuyển giao công nghệ và hàng hóa, đề nghị Bắc Kinh hạn chế trợ cấp công nghiệp, mở rộng thị trường để các công ty Mỹ có thể tiếp cận cũng như tăng mua hàng hóa Mỹ trong lĩnh vực nông nghiệp và năng lượng để thu hẹp thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc... cũng chỉ được xem là những kết quả không rõ ràng.
Đây vẫn có thể là những vướng mắc cản trở hai bên trong việc kết thúc tiến trình đàm phán.
Mặt khác, vẫn còn đó những yêu cầu chủ chốt của phía Mỹ đòi hỏi sự thay đổi lớn về cơ cấu của Trung Quốc, đặc biệt là với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, trọng tâm là vai trò định hướng của các doanh nghiệp nhà nước trong giao dịch làm ăn. Những yêu sách này Trung Quốc chưa từng muốn thỏa hiệp, và “cái giá” để đánh đổi sẽ rất đắt.
Ở phía bên kia, các nhà đàm phán Trung Quốc từng tuyên bố dứt khoát rằng bất cứ thỏa thuận nào cũng phải trên cơ sở “cho và nhận” từ cả hai phía và Trung Quốc sẽ không tìm kiếm giải pháp cho các xung đột thương mại bằng cách đưa ra nhượng bộ vô lý. Tiết lộ từ bàn đàm phán cho thấy, Washington khẳng định các vấn đề chính mà hai bên cần thống nhất là một cơ chế thực thi thỏa thuận và lộ trình dỡ bỏ các biện pháp thuế quan mà hai bên đã áp đặt nhằm vào nhau.
Trong khi đó, giới chức Bắc Kinh khẳng định dù họ đánh giá cơ chế thực thi thỏa thuận là quan trọng, nhưng phải đảm bảo cơ chế này có tác động hai chiều, không thể chỉ nhằm hạn chế Trung Quốc.
Thậm chí, ngay cả khi Trung Quốc và Mỹ đạt được thỏa thuận thương mại, vẫn còn rất nhiều việc phải làm. Trước hết là quá trình thực thi thỏa thuận của hai nước, thỏa thuận - nếu đạt được - mới chỉ là “sự khởi đầu của một tiến trình dài hạn”. Phía Mỹ nhấn mạnh cơ chế thực thi thỏa thuận không chỉ bao gồm các vấn đề vi mô cụ thể của các doanh nghiệp hai nước, mà còn cả các vấn đề kinh tế vĩ mô sâu rộng. Nếu hai bên tồn tại bất đồng, vẫn có khả năng va chạm thương mại tái xuất hiện.