Bước đi này cho thấy ông Donald Trump sẵn sàng “làm căng” với Trung Quốc nếu nước này không giải quyết được hai khúc mắc lớn là sự chênh lệch trong cán cân thương mại và quyền sở hữu trí tuệ của các doanh nghiệp Mỹ hoạt động tại Trung Quốc.
Theo thông báo của Nhà Trắng, Mỹ sẽ áp mức thuế 10% đối với lượng hàng hóa nhập khẩu của Trung Quốc trị giá 200 tỷ USD từ ngày 24/9. Danh sách được đưa ra được cắt giảm khoảng 300 mặt hàng so với danh sách đề xuất trước đó.
Lý giải cho bước đi này, ông Donald Trump cho rằng Mỹ đã đưa ra những yêu cầu rất rõ ràng song phía Trung Quốc vẫn không muốn thay đổi hành vi. Một quan chức cấp cao trong chính phủ Mỹ nói rõ rằng: “Chúng tôi đã cho họ hết cơ hội này đến cơ hội khác. Hiện tại, họ vẫn rất ngoan cố”.
Ông Donald Trump không hề giấu giếm ý định sử dụng thuế quan để “ép” các đối tác như Trung Quốc phải có những thỏa thuận công bằng với Mỹ khi khẳng định “nếu các nước không có những thỏa thuận công bằng với chúng ta, họ sẽ bị đánh thuế!"
Nhưng “thay đổi hành vi” của Trung Quốc mà ông Donald Trump đề cập tới liên quan đến việc Mỹ thâm hụt quá lớn trong trao đổi thương mại với Trung Quốc và việc các công ty Mỹ buộc phải chuyển giao công nghệ khi kinh doanh ở Trung Quốc, do đó không thể bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.
Giới phân tích cho rằng, quyết tâm của Donald Trump càng cao sau khi số liệu thống kê cho thấy thặng dư thương mại của Trung Quốc với Mỹ đã tăng lên mức kỷ lục trong tháng 8 vừa qua, bất chấp một số cam kết trước đó của Trung Quốc về việc tăng cường nhập khẩu hàng hóa của Mỹ.
Thặng dư thương mại của Trung Quốc với Mỹ trong tháng 8/2018 đạt 31 tỷ USD, tăng gần 3 tỷ so với mức 28,08 tỷ USD của tháng 7 và vượt qua mức kỷ lục trước đó là 28,89 tỷ USD của tháng 6.
Hai bên đều khó “lui binh”
Quyết định đánh thuế với hàng hóa Trung Quốc trị giá 200 tỷ USD sẽ tác động tiêu cực tới các cuộc đàm phán cấp cao về thương mại giữa hai nước dự kiến sẽ bắt đầu trong tuần này tại Washington, thậm chí có thể làm đổ bể kế hoạch đàm phán.
Nếu diễn ra đúng như dự kiến, đây sẽ là vòng đàm phán thứ 5 với trưởng đoàn bên phía Trung Quốc là Phó Thủ tướng Lưu Hạc, bên phía Mỹ là Bộ trưởng Bộ Tài chính Steven Mnuchin.
Dù Tổng thống Mỹ Donald Trump quyết đẩy căng thẳng với Trung Quốc lên cao trào nhằm tạo lợi thế trên bàn đàm phán, giới phân tích cho rằng khó có thể trông chờ vào những bước tiến tích cực trong cuộc đối đầu thương mại giữa hai cường quốc, bởi tình thế hiện nay khó có thể cho phép bên nào thoái lui trước.
Kể từ đó, hai bên liên tục “ăn miếng trả miếng” lẫn nhau, đưa số hàng hóa mà mỗi bên phải chịu thuế lên con số hơn 50 tỷ USD. Các quan chức cấp cao hai bên đã gặp nhau 4 lần trong các cuộc đàm phán chính thức song vẫn chưa thể mang lại kết quả đáng kể nào.
Lý giải về việc các cuộc đàm phán Mỹ - Trung ít đạt tiến triển, nhiều người cho rằng yếu tố quan trọng là Mỹ - bên khơi mào các đòn đánh thuế - không có áp lực buộc phải đạt một thỏa thuận với Trung Quốc.
Với phương châm “nước Mỹ trên hết” mà Tổng thống Donald Trump đưa ra từ hồi tranh cử, không thể phủ nhận thâm hụt thương mại 375 tỷ USD với Trung Quốc là con số đáng lưu tâm.
Song lý do sâu xa hơn sau những quyết định của ông Donald Trump là mối lo ngại sự trỗi dậy của Trung Quốc thành một cường quốc, vượt qua vị thế của Mỹ trong các ngành công nghiệp của tương lai, ví dụ như xe tự hành, trí thông minh nhân tạo, hàng không vũ trụ… mà Trung Quốc từng đề cập trong chương trình “Sáng kiến sản xuất tại Trung Quốc” - “Made in China 2025 Initiative”.
Trong khi đó, ở phía bên kia, Trung Quốc cũng khó có thể để cho Mỹ ngăn cản mục tiêu tiến vào các ngành công nghiệp tương lai của nước này. Đó chính là lý do mà Trung Quốc luôn tuyên bố không lùi bước trước Mỹ và sẽ “không đàm phán với Mỹ với một họng súng dí vào đầu”.
Dư luận thế giới đang chờ đợi sự cứng rắn mà Trung Quốc từng tuyên bố sẽ được thể hiện như thế nào, trước mắt là kế hoạch cử đoàn đàm phán cấp cao do Phó Thủ tướng Lưu Hạc dẫn đầu tới Mỹ trong tuần này có thay đổi hay không.
Có thể nói, cuộc đối đầu thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc hiện nay không chỉ là sự đối đầu về kinh tế mà cả về cạnh tranh ảnh hưởng quyền lực và vị thế trong trật tự thế giới mới. Chính trị chính là yếu tố khiến cả Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình khó “lui binh” trước trong cuộc đối đầu hiện nay.
Hiện cả hai đều đang đặt cược vào tính toán của mình: Mỹ cho rằng Trung Quốc sẽ bị tổn thương nặng hơn sau các đòn áp thuế, vì vậy Trung Quốc sẽ thoái lui trước.
Trong khi đó, Trung Quốc cho rằng làn sóng phản đối từ chính người dân và doanh nghiệp Mỹ sẽ làm ông Donald Trump nhụt chí. Và khó ai có thể dự đoán được kết cục của cuộc “thi gan” giữa hai cường quốc kinh tế số 1 và số 2 thế giới này.