Đền Bàu Lối hay còn gọi là đền Thu Lũng ở phường Nghi Thu được xây dựng vào thời Trần để thờ thần Cao Sơn, Cao Các, ngoài ra còn phối thờ hậu thần Hoàng Khắc Dòng - một vị quan thời Lê có nhiều công lao hộ quốc an dân, tam tòa Thánh Mẫu, bản cảnh thành hoàng. Đền tọa lạc ở gần bàu Lối, nên dân gian thường gọi là đền Bàu Lối. Ảnh: Huy ThưSau gần 7 thế kỷ tồn tại, đền Bàu Lối đã được tu bổ, tôn tạo nhiều lần, hiện trong khuôn viên rộng hơn 3.800 m2 có các công trình chính: cổng tam quan, tắc môn, hạ, trung, thượng điện, nhà trù, trong đó hạ điện là công trình có kiến trúc độc đáo nhất. Ảnh: Huy Thư Hạ điện đền Bàu Lối được xây dựng vào năm 1925 và được tôn tạo vào năm 1941. Đây là một công trình có kết cấu đặc biệt, gồm 2 phần. Phần chính là ngôi nhà gỗ 3 gian, 4 vì bằng gỗ lim. Phần phụ là mái hiên của ngôi nhà này được nới rộng, nâng cao, xây lên như một bức bình phong. Toàn bộ hệ thống tay đỡ nâng hiên của hạ điện được thay bằng các đường xà dài nối với 6 cột trụ. Các trụ khắc câu đối tạo thành 3 cửa chính ở mặt tiền. Phía trên, các chi tiết được xây đắp, trang trí kỳ công. Ảnh: Huy Thư Theo ban quản lý di tích, khi xây dựng hạ điện của đền Bàu Lối, người dân làng Thu Lũng xưa đã huy động nhiều người thợ giỏi trong vùng về thể hiện tay nghề, nhờ đó đã tạo nên được một công trình kiến trúc độc đáo, hội tụ được nhiều vẻ đẹp. Ảnh: Huy Thư Phía trên, mặt trước hạ điện nổi bật với bức cuốn thư có "lưỡng long triều nguyệt" uy nghi. Ở giữa cuốn thư đắp nổi 3 chữ Hán lớn ghép bằng mảnh sành: “thu - thủy - trường” với ý nghĩa "nước mùa Thu chảy mãi" khẳng định sự trường tồn của di tích, tương ứng với câu đối ghi tại đền “Thu thủy trường lưu, thần linh quang nhật nguyệt/Lũng thôn đắc địa, miếu mạo vĩnh sơn hà”. Ảnh: Huy Thư Ngoài bức cuốn thư, các chi tiết khác trên bức bình phong này đều được trang trí hoa văn cùng những hình ảnh tứ linh uyển chuyển, sống động. Trong ảnh: Vẻ đẹp của chim phượng được đắp nổi trong tư thế đang sải cánh. Ảnh: Huy Thư
.
Đặc biệt 4 góc của mái hiên "khủng" này có đắp nổi hình 4 con cá chép, mỗi con có một dáng vẻ riêng, đồng thời mỗi miệng cá là một cửa máng thoát nước. Khi trời mưa, nước trên nhà hạ điện sẽ chảy theo các miệng cá ra ngoài. Ảnh: Huy Thư
Hai bên tả hữu của hạ điện còn có 2 trụ biểu được xây đắp cân đối. Tuy không đồ sộ nhưng ít nhiều mang dáng vẻ của trụ đăng đền Nguyễn Xí. Chính kiến trúc độc đáo này đã làm cho hạ điện có được vẻ đẹp khác lạ, vừa cổ kính, vừa uy nghi. Ảnh: Huy Thư Cùng với kiến trúc cổ kính, tại đền còn lưu giữ được nhiều hiện vật, tư liệu quý như văn cúng cổ bằng chữ Hán, bia đá, hoành phi, câu đối… Đặc biệt trước sân đền còn có 2 cây phượng cổ thụ có tuổi đời trên cả trăm năm. Với lịch sử lâu đời, kiến trúc cổ kính và cảnh quan tươi đẹp, đền Bàu Lối là một trong những điểm đến hấp dẫn của du khách khi về khám phá Cửa Lò. Ảnh: Huy Thư