Phụ nữ thời kỳ hậu sản có những thay đổi sinh lý trong cơ thể, đòi hỏi chăm sóc sức khỏe thể chất và tinh thần để hồi phục tốt, giảm bớt stress.
Chế độ dinh dưỡng cho phụ nữ sau sinh
Cần ăn uống đầy đủ các chất dinh dưỡng, không kiêng khem quá mức để lấy lại sức và tạo sữa nuôi con. Nhiều quan niệm xưa cho rằng không nên ăn một số loại thực phẩm vì có thể gây hại cơ thể, chẳng hạn ăn cam sẽ bị chảy nước vàng, ăn hải sản sẽ bị sẹo lồi. Theo y học hiện nay, những điều này là không chính xác. Bị chảy dịch vàng hay sẹo lồi là do cơ địa sinh lý mỗi người, không liên quan đến thức ăn. Nếu kiêng khem không đúng cách sẽ làm sản phụ thiếu những chất dinh dưỡng cần thiết.
Để đủ dinh dưỡng cần ăn đa dạng các nhóm thức ăn, mỗi bữa cần đầy đủ ba nhóm chất gồm tinh bột (cơm, mì, bún, khoai lang, khoai tây...), đạm (thịt bò, thịt heo, gia cầm, trứng, đậu, sữa...), chất béo (dầu, trứng, các loại thịt...).
Bổ sung chất xơ từ các loại rau, trái cây. Chất xơ rất cần thiết giúp tạo khối phân, tránh táo bón. Nhiều sản phụ sau sinh đối mặt tình trạng táo bón, việc rặn quá mức khi đại tiện có thể ảnh hưởng không tốt đến vết may tầng sinh môn, làm bung vết may hoặc vết mổ.
Mỗi ngày sản phụ cần cung cấp ít nhất từ 2 đến 3 lít nước để đảm bảo cung cấp đủ cho cơ thể. Nước chiếm hơn 80% cơ thể, sữa mẹ cũng có thành phần chủ yếu nước.
Một vài loại thực phẩm tạo mùi mạnh như các loại gia vị, hành, tỏi khi ăn sẽ để lại mùi cơ thể, có thể gây khó chịu cho bé và làm bé lười bú mẹ. Mẹ sử dụng nước hoa cũng có thể làm bé bỏ bú vì mùi lạ. Mẹ nên hạn chế những thức ăn tạo mùi mạnh hay dùng nước hoa trong thời gian này.
Vệ sinh đúng cách
Có quan điểm cho rằng thời gian hậu sản cần phải ở cữ, không được tắm rửa, phải ủ ấm, nằm than, hơ lửa để tránh mắc bệnh sau này. Điều này là không đúng.
Không tắm rửa hàng ngày sẽ làm vi khuẩn tích tụ trên cơ thể, biến cơ thể thành một ổ vi khuẩn, dễ sinh ra các bệnh nhiễm trùng, gây nhiễm cho bé khi mẹ tiếp xúc chăm sóc bé.
Nằm than là hành động rất nguy hiểm vì khi đốt than sẽ sinh ra khí CO. Đây là loại khí độc, không màu, không mùi, không vị. Người hít phải loại khí này sẽ bị ảnh hưởng hô hấp, dần hôn mê và có thể tử vong. Không nên nằm than trong thời gian hậu sản, đặc biệt là trong phòng kín.
Việc hơ nóng cơ thể sẽ làm cho tử cung bị giãn ra, co hồi kém dẫn đến tái phát chảy máu âm đạo trở lại, trường hợp nặng cần phải nhập viện điều trị.
Thời gian hậu sản cần tắm rửa mỗi ngày, vệ sinh vùng vết may tầng sinh môn và chặm lại bằng khăn vải hoặc khăn giấy để giữ cho vết may khô. Vệ sinh vết may sau mỗi lần đại tiện. Giữ vết mổ khô ráo, nếu được may bằng chỉ không tan thì nên đến trung tâm y tế gần nhà cắt chỉ. Không cần thiết phải nhét bông gòn vào tai để giữ ấm vì không có hiệu quả, hơn nữa có nguy cơ bông gòn lọt sâu vào bên trong tai, gây phiền toái.
Vận động hợp lý
Các bà mẹ sau khi sinh xong sẽ được nằm theo dõi một thời gian, nếu tình trạng ổn định sẽ được chuyển qua phòng hậu sản. Ngày đầu tại phòng hậu sản, nên tập vận động sớm, xoay trở tại giường, ngồi dậy, đi lại. Vận động sớm giúp cơ thể mau lấy lại sức, giảm bớt đau, giúp tống thoát sản dịch tốt hơn, tăng cường miễn dịch cho mẹ, tránh được các biến chứng loét tì đè do nằm lâu.
Cần lưu ý trong những giờ đầu, do cơ thể chưa hồi phục tốt nên có thể xảy ra té ngã nếu thay đổi tư thế đột ngột. Khi chuyển từ tư thế nằm sang ngồi, cần có khoảng nghỉ ngắn chừng vài phút để bớt chóng mặt, quen với tư thế rồi mới bước xuống giường. Có thể cần thêm sự giúp đỡ từ người thân hỗ trợ trong thời gian này. Khi tự đi lại một mình được, các bà mẹ có thể sinh hoạt như người bình thường.
Áp dụng một số bài tập thể dục giúp các cơ vùng tầng sinh môn trở nên khỏe hơn, từ đó phòng tránh táo bón, đồng thời phòng nguy cơ bị sa các cơ quan vùng sinh dục sau này.
Thư giãn và nghỉ ngơi
Cơ thể sau sinh có nhiều biến đổi về tâm sinh lý, thêm việc chăm trẻ sơ sinh ngày đêm, người phụ nữ rất cần sự giúp đỡ, quan tâm của người thân. Mọi người cần chia sẻ, phụ giúp một số sinh hoạt trong nhà để người mẹ có thể tranh thủ nghỉ ngơi, ngủ đủ giấc. Sự đồng cảm, chăm sóc của người chồng trong thời gian này rất quan trọng góp phần giải tỏa áp lực tâm lý, giúp người phụ nữ cảm thấy vui vẻ, hạnh phúc đảm nhận tốt thiên chức làm mẹ.
Bác sĩ Võ Hoài Duy
Khoa Sản bệnh, Bệnh viện Nhân dân Gia Định (TP HCM)